ფრენსის ფუკუიამა
4 ოქტომბერი 2008
ყველაზე ცნობილი ამერიკული საინვესტიციო ბანკის იმპლოზია. ერთ დღეში გაუჩინარებული ტრილიონი დოლარი საფონდო ბაზრებზე. დახმარების გეგმა, რომელიც 700 მილიარდი დოლარი ღირს. Wall Street -ის კრახის მასშტაბები მართლაც შემაძრწუნებელია. ამერიკელთა დიდი ნაწილი ერთ რამეზე წუხს - რატომ დასჭირდა გამაოგნებლად დიდი ხარჯები ეკონომიკური კრზისის პრევენციას. მაგრამ არიან ისეთებიც, ვინც ნაკლებად ხელშესახებ, მაგრამ უფრო მნიშვნელოვან დანაკარგებს ითვლიან - როგორ აისახება ამერიკულ "ბრენდზე" მსოფლიო ფინანსური კრიზისი.
ჩვენი ექსპორტის ყველაზე ღირებული შემადგენელი - იდეები იყო. ოთხმოციანი წლებიდან, რონალდ რეიგანის პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ, ორი უმთავრესი ამერიკული იდეა სამყაროს გააზრების დომინანტურ მოდელად იქცა. ის, ისეთი კაპიტალისტური სისტემის უპირატესობას ქადაგებდა, სადაც დაბალ გადასახადებს იხდიან, მთავრობის უფლებები შეზღუდულია, ხოლო ეკონომიკური სისტემა უმნიშვნელოდ რეგულირდება. ითვლებოდა, რომ მხოლოდ ასეთი მოდელი უზრუნველყოფს ეკონომიკურ ზრდას. მანამდე არსებული სისტემა რეიგანმა ერთიანად შეცვლა და დერეგულაცია არა მხოლოდ ამერიკაში, არამედ მთელს მსოფლიოში სავალდებულო პირობად აქცია.
კიდევ ერთი დიდი ამერიკული იდეა მსოფლიოში ლიბერალური დემოკრატიის გავრცელებას ქადაგებდა. ითვლებოდა, რომ წარმატებული საერთაშორისო წესრიგისკენ ამ ერთადერთ გზას მივყავართ. ამერიკის ძლევამოსილება და გავლენა სულაც არ ემყარებოდა ტანკებს ან დოლარებს, უბრალოდ ადამიანთა უმეტესობა ხედავდა ამერიკული სისტემების ეფექტურობას და ცდილობდა თავისი ქვეყნის განვითარებაც მსგავსად წარემართა. ამ მატრიცას პოლიტოლოგმა ჯოზეფ ნაიმ "რბილი ხელისუფლების" მოდელი უწოდა.
არ ვიცი, შეიძლება თუ არა გაიზომოს ამერიკული ბრენდის ამ უმნიშვნელოვანესი მახასიათებლების გაუფასურების მასშტაბი. 2002-დან 2007 წლამდე, სანამ მთელი მსოფლიო ეკონომიკური კეთილდღეობის უპრეცედენტო ზრდით ხარობდა, არავინ უგდებდა ყურს ევროპელი სოციალისტებისა და ლათინური ამერიკის პოპულისტების პროტესტს, რომლებიც აშშ-ს ეკონომიკურ მოდელს "კოვბოის კაპიტალიზმს" უწოდებდნენ. მაგრამ დღეს ამ კეთილდღეობის მთავარი მამოძრავებელი ძალა, ამერიკული ეკონომიკა, რელსებიდან გადავიდა და მთელს მსოფლიოს უფსკრულისკენ მიაქანებს. უფრო მეტიც, მთავარი დამნაშავე ამერიკული მართვის სისტემაა: ეკონომიკურ პროცესებში ჩაურევლობის მანტრით გაბრუებულმა ვაშინგტონმა, ფინანსური სექტორის რეგულირების ადეკვატური გზები ვერ გამოძებნა და პროცესები იქამდე მიუშვა, რომ მთელ სოციალურ სხეულს საშინელი დარტყმა მიაყენა.
დემოკრატიას ჩრდილი უფრო ადრე მიადგა. როცა გაირკვა, რომ სადამს მასობრივი განადგურების იარაღი არ აქვს, ბუშის ადმინისტრაციამ ერაყის ომი "სამშვიდობო მოძრაობის" საყოველთაო გეგმას დაუკავშირა. აღმოჩნდა, რომ დემოკრატიის გავრცელება ტერორიზმის წინააღმდეგ ბრძოლაში უმთავრესი იარაღია. მას შემდეგ ამერიკულ რიტორიკას დემოკრატიაზე მსოფლიოში ისე აღიქვამენ, როგორც ერთგავრ მობოდიშებას აშშ-ს მზარდი ჰეგემონიის გამო.
არჩევანი, რომლის პირისპირაც ახლა აღმოვჩნდით, ფინანსური გადარჩენისა და საპრეზიდენტო არჩევნების საზღვრებს სცილდება. ამერიკული ბრენდი უმტკივნეულეს გამოცდას გადის მაშინ, როდესაც არსებობის სხვა მოდელები, მაგალითად ჩინური, თუნდაც რუსული, სულ უფრო და უფრო მიმზიდველ კონტურებს იძენს. რეპუტაციის აღდგენა, ჩვენი ბრენდის მიმზიდველობის გადარჩენა ახლა უფრო მეტად გვიღირს, ვიდრე თუნდაც ფინანსური სექტორის რეაბილიტაცია. ბარაკ ობამა და ჯონ მაკკეინი სხვადასხვაგვარად გადაწყვეტენ ამ ამოცანას, მაგრამ ორივეს მძიმე და ძალიან ხანგრლივი ბრძოლა დასჭირდება. მანამდე კი ყველაფერი ბოლომდე უნდა გავარკვიოთ - აქვს თუ არა ამერიკულ მოდელს მყარი, საღი ასპექტები, რომლებიც უბრალოდ ცუდად აღვასრულეთ, და იქნებ ის ასპექტებიც დავასახელოთ, რომელთა საბოლოო უარყოფა გარდაუვალია.
ბევრის აზრით, Wall Street-ის კატასტროფამ რეიგანის ეპოქის დასასრული გვაუწყა. ნოემბერში გამარჯვება მაკკეინს რომ ერგოს, ეს ვითარებას მაინც ვერ შეცვლის. რეიგანის ეპოქა მართლაც უდიდესი იდეების ეპოქა იყო, თუმცა დღეს ამ იდეათაგან მხოლოდ რამდენიმე გადაურჩა კონტექსტის დრამატულ სახეცვლილებას. ამიტომაც ხდება, რომ პოლიტიკა მარცხნიდან მარჯვნივ ეხეთქება და გაუთავებლად უბრუნდება თაობათა მიერ განვლილ გზას.
რეიგანიზმი (ბრიტანეთში - ტეტჩერიზმი), თავისი დროისთვის აბსოლუტურად ადეკვატური კონცეფცია იყო. ფრანკლინ რუზველტის ახალი კურსის შემდეგ (1930-იანი წლები) მთავრობები მთელს მოსფლიოში სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა. სამოცდაათიანებში განვითარებულ სახელმწიფოთა უმრავლესობა ბიუროკრატიული სისტემის უმაქნისობაში დარწმუნდა. მართლაც, ტელეფონები ძვირი და მიუწვდომელი იყო, საჰაერო მგზავრობა ფუფუნებად ითვლებოდა, ხოლო საპროცენტო გადასახადი რეგულირდებოდა. პროგრამები, რომლებიც მრავალშვილიანი ოჯახების დახმარებას ისახავდა მიზნად, ღარიბებს მუშაობისა და ოჯახების შენარჩუნების სტიმულს უკარგავდნენ და შედეგად, ოჯახები უბრალოდ ინგრეოდა. რეიგანისა და ტეტჩერის რევოლუციამ ადამიანის სამუშაოზე აყვანისა და მისი გათავისუფლების პროცესი გაამარტივა, რამაც ინდუსტრიის ტრადიციულ სახეობებს ძლიერი დარტყმა მიაყენა - ბევრი მათგანი შეიკვეცა, ზოგიც სულ გაუქმდა. მაგრამ სწორედ იმავე დროს ეკონომიკის ზრდის განსხვავებული სტიმულები ჩამოყალიბდა და დასაქმების ახალი სექტორები შეიქმნა - საინფორმაციო, ბიოტექნოლოგიური.
საერთაშორისო არენაზე რეიგანის რევოლუციას "ვაშინგტონის კონსენსუსი" უწოდეს. ამ კონსენსუსის თანახმად ვაშინგტონმა და მისი გავლენის ქვეშ მყოფმა ინსტიტუტებმა, საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა, მსოფლიო ბანკმა განვითარებად ქვეყნებს ღია ეკონომიკური სისტემების შექმნისკენ უბიძგეს. მიუხედავად იმისა, რომ ვაშინგტონის კონსენსუსს ჰუგო ჩავესის მსგავსი პოპულისტები კატეგორიულად უარყოფდნენ, 1980 წელს მისი მეშვეობით ბრაზილიამ და არგენტინამ ჰიპერინფლაცია და ზოგადად ფინანსური კრიზისი დაძლიეს. მსგავსი დახმარებების წყალობით დღეს ჩინეთი და ინდოეთი წარმატებული ეკონომიკის ქვეყნებად ითვლებიან.
და თუ კიდევ გნებავთ რაიმე მტკიცებულება, მოდით მართავდი ეკონომიკის უდიდესი ქვეყნების, საბჭოთა კავშირისა და სხვა კომუნისტური სახელმწიფოების მაგალითი გავიხსენოთ. 1970 წლისთვის ისინი თავის კაპიტალისტ კონკურენტებს უკვე საგრძნობლად ჩამორჩებოდნენ. ბერლინის კედლის დანგრევის შემდეგ კი საბოლოოდ დადასტურდა, რომ ამ ქვეყნების სტეროიდებით გაბერილი ეკონომიკური მოდელები საბოლოოდ ჩაბარდა ისტორიას.
რეიგანის რევოლუციამ მოგვიანებით თავისი უმთავრესი ორიენტირები დაკარგა. მოხდა ისე, რომ კონცეფციის მიმდევრებმა ის სრულქმნილ იდეოლოგიად აღიქვეს. არადა, რეიგანი მარტოოდენ პრაგმატული ამოცანების გადაწყვეტას ცდილობდა და ქვეყნის რეალურ მოთხოვნილებებს ადეკვატური ნაბიჯებით პასუხობდა. მისი მიდგომის შემდეგი ორი კონცეპტი დოგმად აქციეს: გადასახდების შემცირებას მოგება მოაქვს და ბაზარი თვითრეგულირებადი უნდა იყოს.
ოთხმოციანებამდე, კონსერვატორები ფინანსურ საკითხებშიც კონსერვატორები იყვნენ - არასდროს ხარჯავდნენ იმაზე მეტს, ვიდრე გადასახადებით იღებდნენ. მაგრამ რეიგონომიკამ მსოფლიოს ახალი მიდგომა შესთავაზა - გადასახადების ყოველ შემცირებას რეზულტატში ეკონომიკის ზრდა უნდა მოყვეს, ამიტომ ხელისუფლება საბოლოოდ მოგებული დარჩება. საქმე ისაა, რომ ტრადიციული ხედვა უფრო სწორი აღმოჩნდა: თუ გადასახადებს ამცირებ ისე, რომ ხარჯების შემცირება არ გინდა, შედეგად აუცილებლად დეფიციტს მიიღებ. ასე მოხდა ოთხმოციანებში - რეიგანის მიერ გადასახადების შემცირებამ დიდი დეიფიციტი გამოიწვია. ოთხმოცდაათიანებში კლინტონმა გადასახადები გაზარდა და მოგებაც მიიღო. 21-საუკუნის დასაწყისში ბუშის მიერ გადასახადების შემცირებამ ისევ დეფიციტი გამოიწვია. ერთი რამ ფაქტია, კლინტონის მმართველობისას ეკონომიკის ზრდის ტემპი ისეთივე იყო, როგორც რეიგანის პრეზიდენტობის წლებში, მაგრამ ამას კონსერვატორთა პოზიციაზე გავლენა არ მოუხდენია - ისინი კვლავინდებურად მიიჩნევენ, რომ გადასახადების შემცირება ეკონომიკის ზრდის ნაცადი სტიმულატორია.
გლობალიზაციამ ამ მიდგომის მანკიერება გარკვეული დროით შენიღბა. შთაბეჭდილება ისეთი იყო, რომ უცხოელები ამერიკულ დოლარზე უარს არასდროს იტყოდნენ. ეს კი ამერიკას, დეფიციტის მიუხედავად, მაღალი ეკონომიკური ზრდით ტკბობის საშუალებას უტოვებდა. ამიტომაც უმეორებდა ვიცე-პრეზიდენტი დიკ ჩეინი პრეზიდენტ ბუშს გაუთავებლად, რომ ოთხმოციანების მაგალითი ერთ რამეს ადასტურებს, "დეფიციტი არაფერს ნიშნავს".
რეიგანის ეპოქის მეორე დოგმატი - დერეგულაცია ერთგულმა მრევლმა და Wall Street-ის კომპანიებმა, ხოლო მოგვიანებით დემოკრატებმაც ახალ აღთქმად აღიარეს. ისინი მუდმივად იმას ამტკიცებდნენ, რომ ხანგრძლივი რეგულაცია ინოვაციას ღუპავს და ძირს უთხრის აშშ-ს ფინანსური ინსტიტუტების კონკერენტუნარიანობას. თავისი პოზიციების განსამტკიცებლად კონსერვატორებს მაგალითად დიდი დეპრესია მოყავდათ. მართალიც იყვნენ, სწორედ დერეგულაციამ წარმოქმნა იმ ინოვაციათა ნაკადი, რომელთაც მიმდინარე ფინანსურ კრიზისში ყველაზე მეტად მიუძღვით ბრალი. ბევრი რესპუბლიკელი ახლაც ვერ ურიგდება წარმოქმნილ რეალობას, რაც იმით დასტურდება, რომ ფინანსური დახმარების კანონს ათასგვარ ალტერნატივას უძებნიდნენ. მათ შორის ერთ-ერთის თანახმად საინვესტიციო ფონდებისთვის გადასახადები მნიშვნელოვნად უნდა შეემცირებინათ.
პრობლემა ისაა, რომ Wall Street-ი ძალიან განსხვავდება მაგალითად Silicon Valley-სგან, სადაც მსუბუქი რეგულაციით მართლაც დიდი მოგების მიღება შეიძლება. ფინანსური ინსტიტუტები სანდოობას ეფუძნება, ისინი მხოლოდ მაშინ აღწევენ წარმატებას, თუ ხელისუფლება მათი ქმედებების ტრანსპარენტულობას უზრუნველყოფს, მომხმარებელთათვის ფინანსური რისკის მიყენების შესაძლებლობას მინიმუმამდე ამცირებინებს. სექტორი მართლაც განსაკუთრებულია - წარუმატებლობის შემთხვევაში ის აზარალებს არა მხოლოდ აქციონერებსა და საკუთარ თანამშრომლებს, არამედ აუმრავ იმ ადამიანსაც, ვისაც სისტემასთან არაფერი აკავშირებს.
ის, რომ რეიგანის რევოლუცია არასწორი კურსით მიდის, ამ ბოლო ათწელეულში განსაკუთრებით გაცხადდა. ერთ-ერთი პირველი ნიშანი აზიაში 1997-1998 წ.წ. ფინანსური კრიზისი გახდა. ტაილანდმა და სამხრეთ კორეამ ოთხმოცდაათიანების დასაწყისში ამერიკის ზეწოლითა და რეკომენდაციებით თავისი ეკონომიკური სისტემების ლიბერალიზაცია მოახდინეს. ამ ქვეყნებისკენ ფულის დიდი ნაკადი დაიძრა, რამაც აქტივების ფასის ხელოვნური ზრდაც გამოიწვია (creating a speculative bubble), მაგრამ როგორც კი სიტუაციის გართულების პირველი ნიშნები გამოჩნდა, ყველაფერი მყისიერად შეიცვალა. ალბათ, გეცნოთ ხომ? ამ დროს კი ჩინეთი და მალაზია, რომელთაც არ მისდიეს ამერიკის რეკომენდაციებს, არ გახსნეს თავისი ფინანსური ბაზრები ან მათი თანმიმდევრული რეგულაცია განაგრძეს, ნაკლებად დაზარალდნენ.
კიდევ ერთი საგანგაშო სიგნალი - სტრუქტურული დეფიციტია. ჩინეთი და კიდევ ბევრი სხვა ქვეყანა 1997 წლიდან თავისი ვალუტის კურსის დაცემის მიზნით ინტენსიურად ყიდულობს ამერიკულ დოლარს, რაც მათ მრეწველობას უშფოთველი განვითარების შესაძლებლობას უნარჩუნებს, ხოლო საფინანსო სისტემებს არასასურველი შოკისგან იცავს. ეს ძაან წაადგა 11 სექტემბრის შემდგომ ამერიკას: ვამცირებდით გადასახადებს, ვიხდით ორი ომის ხარჯებს და ეს ყველაფერი ფინანსური დეფიციტის ფონზე ხდებოდა. ამან საგარეო სავაჭრო დეფიციტის ზრდა გამოიწვია - სწორედ ამიტომ წარმოიქმნა 700 მილიარდის პრობლემა. ადრე თუ გვიან, უცხოეთში მიხვდებიან,რომ ამერიკა სულაც არ არის ის ქვეყანა, სადაც ფულის ჩადება ღირს. დოლარის კურსის დაცემა იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ჩვენ უკვე მივუახლოვდით ამ კონდიციას. რაც შეეხება ჩეინის, აღმოჩნდა, რომ დეფიციტი მართლაც ბევრს ნიშნავს.
Wall Street-ის კოლაფსამდე კარგა ხნით ადრე დერეგულაციის შედეგები ბევრს კონკრეტულად შეეხო. 2000-2001 წ.წ. კალიფორნიაში ფასები ელექტროენერგიაზე საერთოდ გამოვიდა კონტროლიდან. პრობლემა სწორედ სახელმწიფო ენერგეტიკული ბაზრების დერეგულაციამ შექმნა. ვითარებით მშვენივრად ისარგებლეს ისეთი საეჭვო რეპუტაციის მქონე ფირმებმა, როგორიც Enron-ი იყო.
ბოლო ათი წლის განმავლობაში სოციალური უთანაბრობა ამერიკაში სულ უფრო ხელშესახები ხდება - ეკონომიკური ზრდის სიკეთით ისედაც შეძლებული და განათლებული ამერიკელები სარგებლობენ, ხოლო მუშათა კლასის წარმომადგენელთა შემოსავლები არ იცვლება. და ბოლოს ერაყში ასე ცუდად ჩატარებულმა სამხედრო ოპერაციამ, ხელისუფლების ქმედებებმა ქარიშხალ კატრინას დროს კიდევ ერთი რამ დაადასტურა - ქვეყნის საჯარო სექტორი თავიდან ბოლომდე მოშლილია. ესეც რეიგანის რევოლუციის ერთ-ერთი დანატოვარი: ცუდად დაფინანსებული, არაპრესტიჟული საჯარო სექტორი.
აქედან ერთი დასკვნის გაკეთება შეიძლება - რეიგანის ერა უფრო ადრე უნდა დასრულებულიყო. რატომ არ მოხდა ასე? ნაწილობრივ იმიტომ, რომ დემოკრატიულმა პარტიამ ღირსეული კანდიდატი და დამაჯერებელი არგუმენტები ვერ მოიძია და იმიტომაც, რომ ამერიკის პოლიტიკური სისტემა ძალიან განსხვავდება ევროპულისგან. იქ მუშათა ფენა თავისი ეკონომიკური ინტერესების შესაბამისად მოქმედებს - ხმას ან სოციალისტებს, ან კომუნისტებს ან კიდევ რომელიმე სხვა მემარცხენე ძალას აძლევს. აშშ-ში გინდა მარცხნივ გადაიხარე, გინდა მარჯვნივ, მაინც რუზველტისა და ჯონსონის სისტემების მემკვიდრე ხარ. ამერიკელები ნიქსონის და რეიგანის დროს რესპუბლიკელებს უჭერდნენ მხარს, ოთხმოცდაათიანებში დემოკრატი კლინტონი აირჩიეს, ხოლო ჯორჯ ბუშმა ყველა ისევ რესპუბლიკელებთან დააბრუნა. როცა რესპუბლიკელებს ირჩევენ ეკონომიკურ საკითხებზე მეტად კულტურულ კომპონენტს ითვალისწინებენ: რელიგია, ოჯახური ფასეულობები, იარაღის ფლობის უფლება და ა.შ.
ვინ გაიმარჯვებს ნოემბერში, თავშეკავებული, ჰარვარდში განათლება მიღებული ობამა, რომელიც ამომრჩეველთა ეკონომიკურ ინტერესებს უფრო თანმიმდევრულად მიუდგება, თუ, პირიქით, მაკკეინი და სარა პელინი, რომლებსაც რიგითი ამერიკელი საკუთარ თავთან უფრო იოლად აიგივებს? 1929-1931 წლების კრიზისმა ხელისუფლებაში დემოკრატები მოიყვანა. გამოკითხვები იმაზე მიგვანიშნებს, რომ 2008 წლის ოქტომბერში იგივე შეიძლება განმეორდეს.
ამერიკული ბრენდის მეორე კრიტიკული კომპონენტი დემოკრატია და სხვა ქვეყნებში მისი გავრცელების სურვილია. ეს იდეალისტური შტრიხი გასული საუკუნის ამერიკულ საგარეო პოლიტიკას ლაიტმოტივად გასდევს: დაწყებული ვუდრო ვილსონის ნაციათა ლიგიდან, რუზველტის ოთხი თავისუფლების იდეითა და რეიგანის მიერ გორბაჩოვისადმი მიმართული წამოძახილით დამთავრებული: "დავანგრიოთ ეს კედელი".
დემოკრატიის გავრცელებას დიპლომატიის, სამოქალაქო სექტორისა და თავისუფალი მედიის განვითარების ხელშეწყობით, ყველა მიესალმება. პრობლემად ის იქცა, რომ ბუშის ადმინისტრაცია ერაყის ომის გასამართლებლად დემოკრატიას იყენებს. ამიტომ ასოცირდება ამ ბოლო დროს სიტყვა "დემოკრატია" სამხედრო და ხელისუფლებათა ძალადობრივი შეცვლის ოპერაციებთან. (ქაოსი, რომელიც ერაყში დავთესეთ ვერაფრით დაეხმარება დემოკრატიის იდეას). საერთოდ, ახლო აღმოსავლეთი აშშ-ს ნებისმიერი ადმინისტრაციისთვის დანაღმული ველია. განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ამერიკამ ისეთი არადემოკრატიული მოკავშირეები გაიჩინა, როგორიც საუდის არაბეთია და ამავე დროს ჰამასსა და ჰეზბოლას თანამშრომლობაზე სასტიკი უარი განუცხდა, თუმცა ისინი ხელისუფლებაში არჩევნებით მოვიდნენ. ჩვენ აღარ გვიჯერებენ, როდესაც "თავისუფლების" იდეის დაცვის სახელით გამოვდივართ.
ამერიკის რეპუტაცია ბუშის ადმინისტრაციის მიერ დატუსაღებულ ტერორისტთა წამებამაც ძალიან შელახა. 11 სექტემბერის შემდეგ ამერიკელები უსაფრთხოების დაცვის მოტივით ავადმყოფური მზაობით ეთანხმებიან მათი კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვას. თავისუფლების ქანდაკება მსოფლიოსთვის უკვე კარგა ხანია ამერიკის სიმბოლო აღარ არის, ის გუანტანამოს ყურემ და აბუ გრაიბის ტუსაღებმა ჩაანაცვლეს.
მნიშვნელობა არ აქვს ვინ გაიმარჯვებს საპრეზიდენტო არჩევნებში მომავალ თვეს, ამერიკისა და მსოფლიოს ისტორიაში ურთიერთობათა ახალი ეტაპი უნდა დაიწყოს. როგორც ჩანს, სენატში ადგილთა უმეტესობას დემოკრატები დაიკავებენ. პოპულისტების დიდი მასა Wall Street-ის კრახის გამო, რომელიც დღითიდღე უფრო დიდ მასშტაბებს იძენს, გაცეცხლებულია. აშკარაა, რომ კონსენსუსი ეკონომიკის გარკვეული სფეროების რეგულაციის აუცილებლობის გარშემო შედგება.
რაც შეეხება მსოფლიოში ამერიკის ჰეგემონიას, როგორც ჩანს, დიდხანს ამით ტკბობა აღარ მოგვიწევს. რუსეთის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ 7 აგვისტოს გადადგმული ნაბიჯები ამის დადასტურებაა. ამერიკის შესაძლებლობა გლობალურ ეკონომიკურ პროცესებზე ზემოქმედებისა საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის მეშვეობით, თანდათან იკლებს და მსოფლიოს ბევრ კუთხეში ამერიკულ იდეებს, რეკომენდაციებსა და დახმარებას ხვალ უფრო ნაკლები ენთუზიაზმით მიიღებენ.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, რომელი კანდიდატი შეძლებს ამერიკული მოდელის წარმატებულ რებრენდინგს? ბარაკ ობამას წარსული ტვირთი ნაკლებად ამძიმებს. მისი პოსტპარტიული სტილი, როგორც ჩანს, პარტიულ დაპირისპირებათა მიღმა გასვლის სურვილზე მიგვანიშნებს. ის უფრო პრაგმატიკოსია, ვიდრე იდეოლოგი. მაგრამ კონსენსუსის მიღწევის მისეული შესაძლებლობები მაშინ გაივლის რეალურ გამოცდას, როდესაც ხისტი გადაწყვეტილებების პირისპირ აღმოჩნდება და არა მხოლოდ რესპუბლიკელების, არამედ ფიცხი დემოკრატების დაყოლიებაც დასჭირდება.
მაკკეინი თავის მხრივ ამ დღეებში თედი რუზველტივით იქცეოდა, უპირისპირდებოდა Wall Street-ს და ფასიანი ქაღალდების კომისიის თავმჯდომარის დასჯას ითხოვდა. რესპუბლიკელთა შორის ის ერთადერთია, ვინც წიხლისკვრით და ყვირილით თავისი თანაპარტიელების პოსტრეიგანულ ერაში გადმოყვანას შეძლებს. მაგრამ ერთი რამაა, ისეთი განცდა ჩნდება, რომ თვითონ ბუნდოვნად აქვს წარმოდგენილი რა ტიპის რესპუბლიკელია რეალურად და რა პრინციპებს უნდა დაეფუძნოს ახალი ამერიკა.
ამერიკის გავლენა შესაძლოა უნდა აღდგეს. მას შემდეგ, რაც მთელი მსოფლიო ეკონომიკურმა კრიზისმა მოიცვა, დარწმუნებით ვეღარ იტყვი, რომ ჩინურმა ან რუსულმა მოდელმა უფრო გაამართლა. გასული საუკუნის ოცდაათიანებისა და სამოცდაათიანების რეგრესი ამერიკამ, თავისი სისტემის მოქნილობისა და მოსახლეობის მდგრადობის წყალობით, დაძლია.
კიდევ ერთი აღორძინების შესაძლებლობა ნამდვილად არსებობს, მაგრამ ფუნდამენტური ცვლილებების გატარება უნდა შევძლოთ. პირველ რიგში, რეიგანის ეპოქის მარწუხები უნდა გადავიგდოთ - გადასახადებისა და ფინანსური რეგულაციის საკითხებს ახლებურად უნდა შევხედოთ. გადასახდების შემცირება სასიამოვნო პროცესია, მაგრამ სულაც არ იძლევა ეკონომიკური ზრდისა და დანახარჯების კომპენსაციის გარანტიებს. ამერიკელებმა ღიად უნდა აღიარონ, რომ თავისი მომავლისთვის საზღაურის გაღება მოუწევთ. დერეგულაცია ან ცუდი რეგულირება, როგორც რეალობამ გვაჩვენა, სწრაფად ცვალებად ბაზარზე ზედმეტად ძვირად გვიჯდება. საჯარო სივრცე ამერიკაში არასაკმარისად ფინანსდება, ამიტომ დემორალიზებულია, პროფესიონალთა დეფიციტს განიცდის. ეს სექტორი ასაღორძინებელია, მას ღირსება უნდა დავუბრუნოთ. ეს სამუშაო მთავრობამ უნდა ჩაატაროს.
თუ ცვილებებს დავიწყებთ, რა თქმა უნდა, არსებობს საშიშროება, რომ ჰიპერრეგულაციაში გადავვარდებით. საფინანსო სისტემებს მკაცრი ზედამხედველობა დასჭირდება, მაგრამ არ მგონია იგივე სხვა სექტორებისთვისაც აუცილებელი იყოს. თავისუფალი ვაჭრობა ეკონომიკური ზრდის სერიოზული ინსტრუმენტია, ისევე როგორც დიპლომატიის სხვა ბერკეტები. დასაქმებულ ადამიანებს შეცვლილ სიტუაციასთან ადაპტაციაში უნდა დავეხმაროთ და არა არსებული სამუშაო ადგილების შენარჩუნებაში. გადასახადების შემცირება ავტომატურად არ უზრუნველყოფს კეთილდღეობას, მაგრამ არც შეუზღუდავ დანახარჯებს მივყავართ სიმდიდრისკენ. Wall Street-ის დახმარების მასშტაბები და დასუსტებული დოლარი მომავალში ინფლაციის საფრთხეს გვიქმნის, ხოლო უპასუხისმგებლო ფისკალურმა პოლიტიკამ შესაძლოა დამატებითი პრობლემები შეგვიქმნას.
Wall Street-ის კრიზისმა დაგვანახა, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება ჩვენს პოლიტიკას სჭირდება. რეიგანის რევოლუციამ ამერიკის პოლიტიკაში ლიბერალებისა და დემოკრატების 50 წლიანი დომინირება გააუქმა და თავისი დროის პრობლემებს ახალი მიდგომები დაუპირისპირა. მაგრამ გავიდა წლები და ერთ დროს ახალი იდეა დრომოჭმულ დოგმად იქცა. პოლიტიკურ დებატებში ოპონენტები იდეების დაპირისპირების ნაცვლად ერთმანეთის მოტივაციებში იქექებიან. ეს ყველაფერი კი ახალ, რთულ რეალობასთან შეგუებას წინ ეღობება. ამიტომ ამერიკული მოდელის გადასარჩენად ერთი რამ სასიცოცხლოდ აუცილებელია - მან საკუთარი რაობა კიდე ერთხელ უნდა აღმოაჩინოს. კარგი ბრენდისთვის სულაც არ არის საჭირო პრეზიდენტის იმ რეპლიკის ციტირება, სადაც ის გოჭებსა და პომადაზე ლაპარაკობს. ამერიკამ არსებული ვითარება აუცილებლად უნდა დაძლიოს.
No comments:
Post a Comment