ავტობუსით ოსეთიდან ინგუშეთისკენ

როჯერ ბოიზი
3 ოქტომბერი 2008

"სწრაფად დასხედით!" – გაიძახის მაჩატი, მამაკაცი, რომლის პირიც სავსეა ოქროს კბილებით. ის მგზავრებისგან ფულის აკრეფას ჩქარობს, რომ სწრაფად დაძრას თავისი პატარა მიკროავტობუსი, რომელიც საშინლად ინჯღრევა – იმდენად, რომ შეიძლება ძვლები დაიმტვრიო. 30 რუბლით – ეს 1 ევროზე ნაკლებია – მისი დანჯღრეული ავტობუსით ოსეთიდან, ყოფილი (შესაძლოა, მომავალი) სადავო ტერიტორიიდან, ინგუშეთში შეგიძლია მოხვდე, სადაც პარტიზანული მოძრაობა სულ უფრო დიდ მასშტაბებს იძენს.

მოგზაურობა ვლადიკავკაზის ავტოსადგურიდან იწყება. გზაზე ქვიშის ტომრებით გარშემორტყმული ბლოკპოსტები დგას, რომლებთანაც ჯარისკაცები საკუთარი ავტომატებით ერთობიან; შემდეგ გადიხარ ავტომაგისტრალზე ემ-29, რომელიც კავკასიის ჩრდილოეთ მთების გასწვრივ გადის. ეს ადგილი მწვანეშია ჩაფლული. რუსები მას ბანდიტების თავშესაფრად თვლიან. ემ-29 უწყინარი სახელწოდებაა – თითქოს ის ჩვეულებრივი ავტომაგისტრალი იყოს დიდ ბრიტანეთში, ნაპირებზე Little Chef-ის რესტორნების ქსელით. მაგრამ სინამდვილეში ეს ადამიანთა გატაცების მთავარი ევროპული გზატკეცილია.

"უცხოელი... ჰმ", - ამბობს მაჩატი და პრივილეგირებულ წინა სავარძელს მთავაზობს, მგზავრების, მოვაჭრეების დახეული სალონისგან მოშორებით – "ჩემთან ერთად უსაფრთხოდ იქნები", და მაჩვენებს მოწმობას, რომლის მიხედვით იგი ინგუშეთის საიდუმლო პოლიციის კაპიტანია. ავტობუსს, რომელიც ოსეთიდან აღმოსავლეთით ნაზრანისკენ მიდის, დღეს სპეცსამსახურის ერთი თანამშრომელი მაინც ახლავს. ნაზრანი – ინგუშეთის დედაქალაქია. იგივე ხდება ავტობუსებზე, რომლებიც მიდიან ჩეჩნეთისკენ, ან დაღესტნისკენ, სადაც ღამ-ღამობით გზებს ადგილობრივი ბარონი-ბანდიტები აკონტროლებენ.

მაჩატის პირადობის მოწმობა (ფოტოზე ის ფორმითაა გამოსახული; პირი დახურული აქვს, ამიტომ ოქროს კბილები არ ჩანს) რატომღაც საერთოდ არ მამხნევებს. ეს რუსეთის სამხრეთ საზღვრებია – ადგილები, სადაც კანონი არ მუშაობს. აქ სამთავრობო კორტეჟებს ალყაში აქცევენ, რუს სამხედროებს ესვრიან ან იტაცებენ; იმისთვის, რომ ადგილობრივი კლანების მხარდაჭერა მოიპოვონ, სუსტი მინისტრები მათი ლიდერების მოსყიდვას ცდილობენ. სახლებს აალებად ბოთლებს ესვრიან; რუსული სპეცსამსახურების თანამშრომელთა ბანდები დაძრწიან, საეჭვო პირებს იტაცებენ და აწამებენ, შემდეგ ახალგაზრდა ისლამისტი-ბანდიტები მათ სამაგიეროს უხდიან.

აქ იმპერია იშლება. აგვისტოში საერთო სურათი რუსეთისთვის გაცილებით იმედიანად გამოიყურებოდა. ექვსდღიანი ომი საქართველოსთან, ვლადიმერ პუტინის სახელმწიფოსთვის, როგორც ჩანს, გიგანტურ წინგადადგმულ ნაბიჯად აღიქმებოდა. რუსული ჯარები საქართველოში შეიჭრნენ, იმ ლიდერის ავტორიტეტი შეარყიეს, რომელმაც კრემლის გაღიზიანება გამოიწვია და განსაკუთრებული ხარჯების გარეშე უზრუნველყვეს არა მხოლოდ სამხრეთ ოსეთის, არამედ აფხაზეთის "დამოუკიდებლობაც", რომელიც შავ ზღვაზე გადის. პირველად, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, რუსეთს საკუთარი კონტიგენტი კავკასიონის გადაღმა ჰყავს. მაგრამ ამ ნაბიჯმა, გზატკეცილი ემ-29 კრიზისის მუდმივ რკალად აქცია.

ჩრდილოეთ კავკასია – რუსეთის ნაწილი – სამხრეთ ოსეთთან შერწყმას გეგმავს. აქ რუსული სუბსიდიები დიდი ოდენობით შემოვა და მალე ქრისტიანების ხელმძღვანელობის ქვეშ ახალ პროვინციას მივიღებთ, რომელსაც ბევრთან თავისი ანგარიშები აქვს. იქვეა ჩეჩნეთი, რომელიც კვლავ ძალას იკრეფს, - ათწლიანი ომის შემდეგ აქტიური აღდგენის პროცესშია, სიამაყით იბრიქება და მასაც სურს ვიღაცეებს ანგარიში გაუსწოროს. ოსეთსა და ჩეჩნეთს შორის ჩაჭედილია ინგუშეთი, პოლიტიკური მკვლელობების მხარე, სადაც ხელისუფლება სიტუაციას ვერ აკონტროლებს. ამ კვირაში ნაზრანში ტერორისტი-თვითმკვლელი თავისი მანქანით უშედეგოდ შეეცადა ინგუშეთის შსს-ს მინისტრის მოადგილის მუსა მამედოვის "მერსდესის" აფეთქებას.

აი, რა მასშტაბებს მიაღწია კრემლის პოლიტიკამ რუსეთის სამხეთ საზღვარზე.

"ჩვენ ერთად უნდა ვიყოთ", - ამბობს ნინა ხალოიევა, პედაგოგი ვლადიკავკაზიდან – კავკასიის რუსული ქალაქი-გარნიზონიდან, რომელიც ცარიზმის დროიდან მუსულმანურ ტერიტორიაზე ქრისტიანულ ციხესიმაგრეს წარმოადგენდა. ხალოიევა ორ ოსეთს გულისხმობს. "ჩვენ თითქმის ყველას გვყავს ნათესავები სამხრეთ ოსეთში, სამხრეთი და ჩრდილოეთი ძალიან ახლოს ვართ ემოციური კუთხითაც. მახსოვს, ბაშვობაში, როგორ ვიჯექი იქ ჩემს ბიძაშვილებთან ერთად ხეხილის ბაღებში”.

ვლადიკავკაზში ხალოიევა ცივილიზაციის ინსტიტუტში ასწავლის. ამ სახელწოდებას ღრმა კონოტაციები აქვს: ბევრი რუსისთვის ვლადიკავკაზი – უკანასკნელი ფორპოსტია, რომლის შემდეგაც ბარბაროსების სამყარო იწყება. XIX საუკუნის მწერალი მიხეილ ლერმონტოვი, ერთ-ერთია იმ გადასახლებულ ლიტერატორთა შორის, რომლებიც ამ მეშჩანური ცრურწმენის საპასუხოდ, მთიელებს აღწერდნენ როგორც გაცილებით გულწრფელ ადამიანებს, ვიდრე სანკტ-პეტერბურგის სასახლის გახრწნილი ელიტა იყო. რუსებს მისთვის მადლობა არ უთქვამთ. როდესაც ლერმონტოვი პიატიგორსკში დუელში მოკლეს – ეს ადგილიც იქვეა, ახლანდელ ემ-29-ზე, მეფემ ცივად წარმოთქვა: "ძაღლს – ძაღლური სიკვდილი".

ოსები ომის სიმაღლიდან დაეშვნენ, მაგრამ სამხედრო ფორმები ჯერ არ გაუხდიათ. ჯარმა, რომელმაც საქართველოში სწრაფი გამარჯვება იგემა, ახალ დავალებებს ელოდება. იმავდროულად აქ ფორმაში ჩაცმულ "ძველ ბიჭებსაც" ნახავთ, რომლებსაც მანიკიურსაც უკეთებენ. კლანების ბელადები ფულს სილამაზის სალონებში დებენ, რომლებსაც მათი საყვარლები უვლიან, და ადგილობრივი მეომრებისთვის იქ სიარული მკაცრად რეკომენდებულია: ასე არმია უფრო მოვლილია.

იმისთვის, რომ ოსებს, ჩეჩნებსა და ინგუშებს შორის შუღლი ხელახლა გაღვივდეს, არაფერი განსაკუთრებული საჭირო არ არის. ინგუშები ისევე როგორც ჩეჩნები 1944 წელს სტალინმა საკუთარი მიწებიდან გაასახლა. როდესაც 1950-იან წლებში ყაზახეთიდან დაბრუნდნენ (იქ ისინი ოქროს საბადოებზე მუშაობდნენ – აი, საიდან იღებს სათავეს ოქროს კბილების ჩამოსხმის ტრადიცია), აღმოაჩინეს, რომ მათი სახლები ოსებს დაუკავებიათ. მიწების ნაწილის დასაბრუნებლად 1992 წელს ინგუშები ჩრდილოეთ ოსეთს ეომებოდნენ. ომი მოკლე და სისხლიანი იყო. ინგუშები დამარცხდნენ. ომის მოგონებებს დღეს მემორიალურ მუზეუმში ინახავენ. ეს ჭრილობაა, რომელსაც მუდმივად აღვივებენ.

შემდეგ 2004 წელს, ტერორისტებმა ბესლანში სკოლა დაიკავეს. 300 მეტი პედაგოგი და ბავშვი დაიღუპა, რომელთაგან უმრავლესობა ოსი გახლდათ. ნაწილი, ტერორისტებმა მოკლეს – ჩეჩენმა სეპარატისტებმა, რომელთაგან ბევრი წარმოშობით ინგუშეთიდან იყო, - ნაწილი კი რუსული არმიის არაეფექტურ სპეცოპერაციას შეეწირა. ასე, რომ ზოგიერთი ოსი დღესაც შურისძიებაზე ფიქრობს.

ბესლანის სკოლის ნანგრევებზე (რკინიგზის ლიანდაგის მიღმა ახალი სკოლა აშენდა, რომელსაც ჯარისკაცები იცავენ) ვიღაცამ, კედელზე წარწერა დატოვა. ეს არის რუსი პოეტისა და მომღერლის ვლადიმერ ვისოცკის სიტყვები: "თუკი ჯალათს არ შეეჭიდები და ბრძოლაში არ ჩაერთვები, შენი ცხოვრება არსს და არსებობის უფლებას დაკარგავს". სპორტულ დარბაზში, სადაც ბავშვების დიდი ნაწილი დაიღუპა, ხალხს ასობით წყლიანი ბოთლი მიაქვს; ტერორისტები მძევლებს წყალს არ აძლევდნენ. კედლები იქ დღესაც საშინლად დაცხრილულია.

მაშინ პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი იყო. ის სასოწარკვეთილი ცდილობდა როგორმე კრიზისულ სიტუაციებში მისი არაფერექტური მოქმედებებისგან აღშფოთებული საზოგადოების ყურადღება გადაეტანა. მომხდარში ადგილობრივი ხელისუფლებები დაადანაშაულა და ისარგებლა რა ბესლანის მოვლენებით, კიდევ უფრო გაამკაცრა კრემლის კონტოროლი ადგილობრივი კადრების დანიშვნაზე. ახლა პუტინს საკუთარ მცდარი გადაწყვეტილებების შედეგებთან ბრძოლა უწევს. ინგუშეთის პრეზიდენტის, წარსულში საიდუმლო სამსახურის გენერლის, მურად ზიაზიკოვის ხელისუფლება, რომელიც პუტინმა დანიშნა, ყოველდღიურად იშლება.

ზიაზიკოვის შეცვლით კრემლი საკუთარ სისუსტეს დაადასტურებს, მაგრამ მისი თანამდებობაზე დატოვებაც – ამ პატარა რესპუბლიკის ქაოსში ჩაძირვას ნიშნავს. აგვისტოში გადამწყვეტი მომენტი დადგა, როდესაც ზიაზიკოვის ერთ-ერთი ყველაზე შეურიგებელი ოპონენტი, ინტერნეტ-ჟურნალისტი მაგომედ ევლოევი მილიციონერებმა ინგუშეთში დაბრუნების შემდეგ მოკლეს. პრეზიდენტი და ევლოევი ერთი თვითმფრინავით დაბრუნდნენ მოსკოვიდან. ზიაზიკოვმა სხვა გასასვლელით ისარგებლა, ევლოევი კი მილიციამ დააკავა, მალე იგი მოკლული ნაზრანის საავადმყოფოსთან იპოვეს. პრეზიდენტი ფაქტობრივად ცხვირის გამოყოფას ვერ ბედავს საუთარი ოქროსგუმბათიანი რეზიდენციიდან. ჟურნალისტის ოჯახი ზიაზიკოვის ოჯახს შურისძიებით დაემუქრა; მისი ერთი ნათესავი უკვე მოკლეს. დისიდენტები ამბობენ, რომ პრეზიდენტმა ევლოევის ოჯახში ემისარი აფრინა და შეეცადა დაერწმუნებინა ისინი, რომ მკვლელობასთან არანაირი კავშირი არ აქვს. შთაბეჭდილება რჩება, რომ შეშინებული პრეზიდენტი მალვაშია; კრემლისთვის ეს პრობლემაა.

მახსოვდა რა ევლოევის ბედი, უცნაური გრძნობით გადავლახე ინგუშეთის ერთადერთი სასტუმროს ზღურბლი – შემაშფოთებლად-ცარიელი ოტელი "ასსა", სადაც ოთახები სენაკებს მოგაგონებთ. ასეთი შემთხვევაც იყო, რომ ამ სასტუმროში მივლინებით ჩამოსულ რუს ჟურნალისტებს ოთახში მილიცია შეუვარდა: თვალები აუხვიეს, სცემეს, მოკვლით დაემუქრნენ და ჩეჩნეთის საზღვარზე მანქანებიდან გადმოყარეს. ვესტიბიულში ხუთი კალაშნიკოვით შეიარაღებული მამაკაცი მორიგეობს, ან იმისთვის რომ მსგავსი ინციდენტი აღარ განმეორდეს, ან პირიქით იმისთვის, რომ რეპორტიორის მოტაცების ფაქტმა უფრო მშვიდად ჩაიაროს. ერთ მაცხოვრებელზე – ერთი შეიარაღებული კაცი მოდის. მგონი მივხვდი, ჩემი რომელი იყო. მისი ავტომატი იატაკზე იდო, როგორც ერთგული ძაღლი პატრობის ფეხებთან.

დავუსხლტი რა საკუთარ მფარველებს, დახურული ბაზრისკენ გავემართე. იქ 17 წლის ნაზირა გავიცანი – ბიჭი, რომელსაც წვერი ახლა ამოსდის. ის მეგობრებთან ერთად (ერთ-ერთს ეცვა მაისური "არსენალის" წარწერით) დახლებს შორის იდგა. ერთთან ჭოლფორდ-ის ყალბ კოლგოტკებს ყიდდნენ, მეორესთან - ცოცხებს. ნაზრანში ხუთი ბაზარი და ოთხი მეჩეთია. სწორედ ამ ბაზრებსა და მეჩეთებს შორის სივრცეში იკრებს ძალას ზიაზიკოვის რეჟიმთან დაპირისპირებული მოძრაობა.

ამ პატარა რესპუბლიკაში, სადაც სულ 300 ათასი მაცხოვრებელია უმუშევრობა იმდენად დიდია – როგორც ჩანს 70% - რომ მამებს უხარიათ, როდესაც მათი გოგონები ცოლად საგზაო ინსპექტორებს ან საიდუმლო პოლიციის თანამშრომლებს მიჰყვებიან. ეს ის მცირერიცხოვანი ჯგუფია, რომელსაც სახლში სერიოზული ქრთამები მიაქვს.

ინგუშეთში დაბადებული სამი ოლიმპიელიდან ერთ-ერთი ნაზირას სეხნიაა. მათ ჯილდოები თავისუფალ ჭიდაობაში, ძიუდოსა და ბოქსში მოიპოვეს. "ბრძოლა გვიყვარს", - ჩაიქირქილა მან. მართლაც ასეა. ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში, უფლებადამცველი ორგანიზაციის "მემორიალი"-ს ცნობით ინგუშეთში პოლიტიკური მოტივით 83 მკვლელობა და 30 გატაცება მოხდა. მეორე ორგანიზაციამ, "მარშმა" დაითვალა, რომ ბოლო 5 წლის მანძილზე რესპუბლიკაში 150-მდე ადამიანი გაიტაცეს.

არსებობენ რადიკალი ისლამისტები, რომლებსაც დამოუკიდებელი ინგუშეთის სახელმწიფოს შექმნა და საზოგადოებასა და პირად ცხოვრებაში ზნეობრივი სიწმინდის დაბრუნება სურთ. ეს მათ მოიტანეს კავკასიაში ტერორისტი-თვითმკვლელების პრაქტიკა – მკვლელობის ფორმა, რომელიც ადგილობრივი კულტურისთვის უცხოა. ტრადიციულად, აქაური სისხლის აღების წესი, იმას გულისხმობს, რომ მსხვერპლმა თავის მკვლელს თვალებში უნდა ჩახედოს; აი რატომ არის, რომ მკვლელობისას აქ უპირატესობა დანას ენიჭება.

არსებობენ უფრო ზომიერი პოზიციის ადამიანები, რომელთაც მოსკოვისთვის ისეთი სირთულეების შექმნა სურთ, რომ მათ დღევანდელი პრეზიდენტი ზიაზიკოვი გადააყენონ და მის ადგილას რუსლან აუშევი დანიშნონ – უფრო შემტევი და პრინციპული ადამიანი, რომელიც პუტინის ისტებლიშმენტისთვის მიუღებელია. ამ ჯგუფების პირველი რიგის ამოცანაა – პრეზიდენტის ფაქტობრივ მძევლად გადაქცევა, რომელიც საკუთარი სასახლიდან ვერ გამოვა.

არსებობენ ასევე ნაზირას ტიპის ადამიანები, რომლებსაც უბრალოდ რამდენიმე თავით ქალის მოპოვება სურთ.

ამ ყველაფრის შემდეგ ჩეჩნეთში შედარებით მშვიდად შედიხარ.

როჯერ ბოიზის მოგზაურობა ხვალ გაგრძელდება.

ჩეჩნეთი და ინგუშეთი

რუსებმა ეს მხარე დაიპყრეს და საკუთარ იმპერიას 1859 წელს მიუერთეს. მტრობის მიუხედავად ჩეჩნებს და ინგუშებს ისტორიულად და კულტურულად ბევრი საერთო აქვთ, მათი ენები მსგავსია. 1936 წელს, სტალინის დროს რუსეთის ფარგლებში ჩეჩნეთ-ინგუშეთის ავტონომიური რესპუბლიკა შეიქმნა.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ სტალინმა ჩეჩნები ნაცისტებისთვის ხელშეწყობაში დაადანაშაულა და ციმბირსა და შუა აზიაში გადაასახლა. დაბრუნების უფლება მათ მხოლოდ 1957 წელს მისცეს.

როდესაც 1991 წელს ჩეჩნეთმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, ინგუშებმა მათ წინააღმდეგობა გაუწიეს და ბრძოლებიც დაიწყო. ინგუშებმა ხმა მისცეს ინგუშეთის რესპუბლიკის შექმნას რუსეთის ფედერაციის ფარგლებში.

რუსეთს აჯანყებულ ჩეჩნებთან ორი გააფთრებული კონფლიქტი ჰქონდა – 1994-1996 წლებში და შემდეგ 1999 წლიდან.

ჩრდილოეთ ოსეთი

ჩრდილოეთ ოსეთი (სრული სახელწოდება ჩრდილოეთ ოსეთი-ალანია) უძველესი დროიდან კავკასიის ძირითადი მაგისტრალების გზაჯვარედინზე მდებარეობდა. ჩრდილოეთ ოსეთი ჩრდილოეთ კავკასიის პირველი რეგიონი გახდა, რომელიც XIX საუკუნეში რუსეთის ხელისუფლების ქვეშ აღმოჩნდა. ახლა მოსახლეობის უმრავლესობას აქ რუსები და ოსები შეადგენენ.

ინგუშები და ჩრდილო ოსები დიდი ხანია რაც მტრობენ მოსაზღვრე რაიონის გამო, რომელიც 1944 წელს ჩრდილოეთ ოსეთის რესპუბლიკის შემადგენლობაში შეიყვანეს. 1992 წლის ომის შემდეგ ამ რაიონიდან ინგუში მოსახლეობა გაასახლეს.

ჩრდილოეთ ოსეთი – მრეწველობის მხრივ ყველაზე განვითარებული და ურბანიზებული რესპუბლიკაა რეგიონში. ეკონომიკის მთავარი მიმართულებებია – მეტალურგიული და ქიმიური წარმოება, ელექტრონიკის წარმოება, მანქანათმშენებლობა, კვების მრეწველობა.

წყარო: Times-ის მონაცემთა ბაზა

ორიგინალი