ბაქიაობის საფარქვეშ რუსეთი იღუპება

მიურეი ფეშბეჩი
5 ოქტომბერი 2008

დათვი დაბრუნდა. ამტკიცებს ბევრი დამკვირვებელი, მას შემდეგ, რაც რუსულმა ჯარმა აგვისტოში საქართველო "გააუთოვა", და გვაფრთხილებს, რომ ავტორიტარი ლიდერი ვლადიმერ პუტინი ყველაფერს აკეთებს, როგორმე საკუთარ ქვეყანას სუპერსახელმწიფოს სტატუსი დაუბრუნოს. ახალი რუსეთის აღორძინება ემყარება იოლ შემოსავლებს ნავთობიდან და გაზიდან, ხარჯების მნიშვნელოვან გაზრდას თავდაცვაზე და აბეზარას პოზას, რისი აშკარა დემონსტირებაც მოხდა მაშინ, როდესაც რუსეთი საქართველოს, მის სამხრეთელ მეზობელს აწამებდა. ახლა ბევრს მიაჩნია, რომ ძლიერი რუსული დათვი ცივი ომის შემდეგ გამოფხიზლებას იწყებს.

ნუ იჩქარებთ. პროგნოზებში, რომელთა მიხედვითაც რუსეთი თითქოს კვლავ უძლეველი, მდიდარი და გავლენიანი გახდება, იგნორირებულია მთელი რიგი კატასტროფული შიდა პრობლემები, რომლებიც გამორიცხავენ ამ ქვეყნის მხრიდან რაიმე ძალის მობილიზებას. მართალია, რუსულმა ჯარმა შეძლო და პატარა საქართველო დაიპყრო, მაგრამ პუტინის შეიარაღებული ძალები დღემდე ნანგრევებშია: დაჟანგული იარაღი, პირადი შემადგენლობა – წვევამდელები, რომლებისთვისაც ყველაფერი სულერთია. ამასობაში, მოსახლეობის რაოდენობა მცირდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ არმია ახალი თაობის ჯარისკაცების გარეშე რჩება. რუსული ეკონომიკა თითქმის მთლიანად ნავთობზეა დამოკიდებული. და რაც ყველაზე დიდი საშინელებაა, ქვეყნის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სფერო კატასტროფის პირასაა.

დიახ, მსხვილ რუსულ ქალაქებს უზარმაზარი ამწეები დაჰყურებენ. ახლა მოსკოვში ინდუსტრიული "ლოფტები" – ბოლო მოდაა, რუსი ტურისტები შორეულ კურორტებს სტუმრობენ – ტაილანდიდან კარიბებამდე, რუსი მაგნატები კი ლონდონში უძრავ ქონებას და ხელოვნების ნიმუშებს ისევე თამამად ყიდულობენ, როგორც მათი კოლეგები - ნავთობის მეფეები სპარსეთის ყურიდან. თუმცა ამ გარეგნული პეწის მიღმა რუსული საზოგადოება სინამდვილეში, შესაძლოა იმაზე სუსტია, ვიდრე საბჭოთა პერიოდში იყო. ცოტახნისწინანდელი საომარი ავანტიურები და კრემლის მკაცრი რიტორიკა – ბლეფია.

მართალია რუსეთი შთამბეჭდავად გამდიდრდა ნავთობით, მაგრამ პუტინს არ შეუძლია მუდმივად "ნავთობსადენიდან" მომავალი ნაღდი ფულის იმედზე იყოს, რასაც ნავთობზე მაღალი ფასები განსაზღვრავს. პროგნოზების თანახმად, თუკი ერთ ბარელ ნავთობზე ფასი დაეცემა, ეს პუტინის შესაძლებლობებს - როგორც საერთაშორისო არენაზე, ასევე ქვეყნის შიგნით საკუთარი ამბიციური პროექტები განახორციელოს - სამჯერ შეამცირებს.

ამ პირობებში მოსკოვის გეგმა - 2009 წლისთვის თავდაცვის ხარჯები 26%-ით გაზარდოს; მთლიანად აღჭურვოს არმია თანამედროვე იარაღით – კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება. საქართველოში მსოფლიომ კარგად დაინახა მისი მოძველებული არსენალი, რომლის შესაცვლელად რუსეთს წლები დასჭირდება – იმ შემთხვევაშიც კი თუ ქვეყნაა ამ საქმეზე 200 მილიარდ დოლარს დახარჯავს.

მაგრამ რუსეთს გზაზე გაცილებით მნიშვნელოვანი პრობლემა ეღობება. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, განსაკუთრებით 1991 წლიდან, როდესაც საბჭოთა კავშირი დაიშალა, რუსეთის მოსახლეობის ჯანმრთელობა კატასტროფულად გაუარესდა, რითაც ეს ქვეყანა განვითარებული სახელმწიფოების ავანგარდში კი არა, ყველაზე ჩამორჩენილ ქვეყანათა რიგში აღმოჩნდა.

ეს კოლოსალური მასშტაბის ტრაგედიაა – მაგრამ არცთუ გასაკვირი, ყოველ შემთხვევაში ჩემთვის. მე რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში საბჭოთა კავშირის დემოგრაფიული განვითარების, ჯანდაცვისა და გარემოს პრობლემებს ვაკვირდებოდი, შემდეგ კი ისეთ დაავადებებზე ვწერდი, როგორიცაა მაგალითად აივი/შიდსი, რომელიც ამ მხრივ რუსეთის მოსახლეობის მდგომარეობას აღწერდა. სხვადასხვა დროს რუსეთში 50-ჯერ ვარ ნამყოფი და საკუთარი გამოცდილების მიხედვით შემიძლია ვთქვა, რომ ეს საერთო ეროვნული კატასტროფა უცბად არ დაწყებულა. მისი განვითარება კანონზომიერია.

გაეროს მონაცემებით, რუსი მამაკაცების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა – 59 წელია. ამგვარად, "მხცოვნების" მსოფლიო რეესტრში მათ დაახლოებით 166-ე ადგილი უკავიათ, ერთი საფეხურით უსწრებენ გამბიას. ქალებს შედარებით ოპტიმისტური პერსპექტივები აქვთ: ისინი საშუალოდ 73 წლამდე ცოცხლობენ და იდნავ უსწრებენ მოლდოვას. მაგრამ მაინც, მსოფლიოში 126 ქვეყანაა, სადაც ქალების სიცოცხლის ხანგრძლივობა უფრო მაღალია. სხვაობა ქალების და მამაკაცების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობას შორის – 14 წელია – ყველაზე დიდი სხვაობა განვითარებულ ქვეყნებს შორის.

მაშ რა კლავთ რუსებს? მიზეზები სტანდარტულია: აივი/შიდსი, ტუბერკულოზი, ალკოჰოლიზმი, კიბო, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებები, თვითმკვლელობები, მოწევა, საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევები – მაგრამ შემაშფოთებელი თავად ფაქტების სიხშირეა, მოსკოვს კი მათთან ბრძოლის არც რესურსი აქვს და არც სურვილი. ციფრებს შეხედეთ.

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით გარდაცვლილთა რიცხვი რუსეთის მოსახლეობაში სამჯერ აღემატება ამერიკელების და ევროპელებისას (100 ათასიანი მოსახლეობის პირობებში). ტუბერკულოზისგან დაღუპულები რუსეთში ასევე სამჯერ აღემატებიან მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის კრიტერიუმებს, რაც ეპიდემიის დონეს უტოლდება (100 ათას ადამიანში, პირველად გამოვლენილი შემთხვევა 50 აღწევს).
ერთ მოსახლეზე ალკოჰოლის მოხმარების საშუალო მოცულობა – მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის აზრით, სახიფათო ზღვარს ორჯერ აღემატება.

ამავე ორგანიზაციის მონაცემებით აივი/შიდსი 1 მილიონ რუსს დაუდასტურდა. ამ წლის პირველი ექვსი თვის მონაცემებით, პროგნოზი ისეთია, რომ წელს აივი/შიდსის შემთხვევები 25%-ით გაიზრდება 2007 წელთან შედარებით.
და როგორც ჩანს, ამ პრობლემათაგან არცერთი, უახლოეს მომავალში არ მოგვარდება. პიტერ პაიოტმა, გაეროს სააგენტოს – UNAIDS -ის ხელმძღვანელმა (ეს ორგანიზაცია შიდსზე რეაგირებისთვის შეიქმნა), ამ ზაფხულს, პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ "რუსეთსა და აღმოსავლეთ ევროპაში ამ მხრივ არსებულ სიტუაციას ძალიან პესიმისტურად უყურებს... იქ პროგრესი ძალიან მცირეა". ეს გარემოება მით უფრო საგანგაშოა, როდესაც ძირითადად საფრთხე ახალგაზრდებს ემუქრებათ.

აშშ-სა და დასავლეთ ევროპაში აივი/შიდსით დაავადებულთა 70% - 30 წელს ზევით მამაკაცებია, რუსეთში კი ინფიცირებულთა 80% - 15-29 წლამდე ასაკობრივ ჯგუფს შეადგენენ. ამასთან, რუსეთში დაავადების შემთხვევების 65% ნარკომანებზე მოდის; ქვეყანამ მეტადონით მკურნალობაზე უარი ოფიციალურად განაცხადა, თუმცა ეს საშუალება შიდსის გამომწვევი აივის პოტენციურ გავრცელებას შეამცირებდა.

არსებობს ტუბერკულოზიც – გახსოვთ ეს რა არის? აშშ-ში, სადაც 303 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს, 2007 წელს ამ დაავადებით 650 ადამიანი დაიღუპა. რუსეთში, სადაც მთლიანად 142 მილიონი მოსახლეა, ტუბერკულოზით წელს 24 ათასი ადამიანი გარდაიცვალა. შემთხვევითია, რომ გენადი ონიშჩენკოს მონაცემებით, ტუბერკულოზის სამკურნალო კლინიკების მხოლოდ 9% პასუხობს ჰიგიენის თანამედროვე სტანდარტებს, 21%-ში წყალგაყვანილობაც არ არის (არათუ ცხელი წყალი, ცივიც კი), 11%-ს არ აქვს კანალიზაცია, 20%-ს კი ტუბერკულოზის სამკურნალოდ წამლები არ ჰყოფნის? საეჭვოა, ეს უბრალო დამთხვევა იყოს.

უკეთესი მდგომარეობა არ არის არც მოსახლეობის რაოდენობის ზრდის მხრივ. 10 წელიწადზე მეტია, რაც რუსეთში შობადობა მცირდება, და ამ მხრივ ცოტახნისწინანდელი პროგრესიც შეზღუდული იქნება, რადგან 20-29 წლამდე ასაკის ქალების რაოდენობა (მათზე მოდის ბავშვების გაჩენის ორი მესამედი) მომავალი ოთხი-ხუთი წლის განმავლობაში მნიშვნელოვნად შემცირდება, რაც 1980-ანი წლების ბოლოს და 1990-იანების დასაწყისის შობადობის 50%-იანი შემცირების დინამიკას იმეორებს. სამწუხაროდ, რუს ახალშობილთა ჯანმრთელობაც სუსტია – მშობიარობის 70% გართულებებით მიმდინარეობს.
ზაფხულში პოიოტმა განაცხადა, რომ რუსეთში შიდსთან და შიდსის ვირუსთან ბრძოლა – "პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ამოცანაა". ის ვრცელდება საზოგადოებრივი ჯანდაცვის არანაკლებ მასშტაბურ კრიზისზე, რომელიც ამ უზარმაზარ ქვეყანას ემუქრება.

მაგრამ, როგორც ჩანს პოლიტიკა არ შეიცვლება, სანამ დათვი გაურკვეველი მიმართულებებით დაბორიალობს, ხელმძღვანელობს რა კატასტროფულად მცდარი პრიორიტეტებით და ახლომხედველი პოლიტიკური მმართველობის არარეალისტური იმედების ტყვეობაშია, რომლის მთავარ მამოძრავებელ ძალასაც – ბრაზი წარმოადგენს. მოსკოვი მტკიცედ არ იმჩნევს საშინელ სიმართლეს: ერი არამხოლოდ ავადაა – ერი კვდება.

მიურეი ფეშბეჩი - Woodrow Wilson International Center for Scholars-ის უფროსი მეცნიერ-მუშაკი, ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტთან არსებული დიპლომატიური სამსახურის სკოლის პროფესორი.

ორიგინალი