მოგზაურის ჩანაწერები: აგრესორი, თუ მსხვერპლი?

ჯონათან ლიტელი
5 ოქტომბერი 2008

დასაწყისი

გაგრძელება

რუსეთი არასდროს ღალატობს თავის მეგობრებს

როგორც ცხინვალში ადრე ნამყოფმა ჟურნალისტებმა განაცხადეს, ეს კვარტალი ჯერ კიდევ 1991 წელს დაიბომბა და მას შემდეგ თითქმის არ აღუდგენიათ. ჩვენი მყისიერი ვიზიტისას ძველი ნანგრევების ახლებისგან გარჩევა თითქმის შეუძლებელია. იმის გარკვევაც რთულია, რომელი შენობები დაინგრა ქართველთა დაბომბვებისას 7-8 აგვისტოს და რომელი რუსული კონტრშეტევისას - 9-10 აგვისტოს. აქაურებისგანაც ვერაფერს ვიგებთ - როგორც კი ფაქტების დაზუსტებას ვიწყებთ, ისტერიულ რეაქციას ვაწყდებით. ასე ჰგონიათ, რომ იმ ”გენოციდის” დაყენება გვსურს ეჭვქვეშ, რომლის მსხვერპლადაც თავი მიაჩნიათ. ”ქართველები ყველას დაგვხოცავდნენ, მადლობა უფალს, რუსებმა გადაგვარჩინეს” - მიაჩნია მსახიობ ფატიმა თადთაევას. მერე კი იმასაც გვიყვება, რომ მისი ბიძაშვილი ფედელ თადთაევი ცოლთან და სამ შვილთან ერთად ქართულმა ტანკმა გაქცევის დროს დახოცა. ”იმედი მაქვს, მოხვალთ მიტინგზე” - მკვეთრად წყვეტს ლაპარაკს და მიდის.

”მიტინგს” ცენტრალურ მოედანზე გამართულ პოლიტიკურ დემონსტრაციას უწოდებენ. კოკოითი და მისი მთავრობის წევრები სიტყვით უნდა გამოვიდნენ - ეს ჩვენი პროგრამის ცენტრალური მომენტია. გამოსვლებს ცალი ყურით ვუსმენ - კოკოითი ქართველებს გმობს: ”თუ 7 აგვისტომდე მოლაპარაკებების მცირე შანსი მაინც არსებობდა, დღეს ეს შანსი საბოლოოდ გაქრა”. ხალხში გარევა ვარჩიე: სამოქალაქო პირები დროშითა და ტრანსპარანტებით ხელში, ოსი მოხალისეების ჯგუფი, ბევრს ქართული სამხედრო ფორმა აცვია, ერაყიდან ჩამოტანილი და უდაბნოსთვის გამიზნული ეს ფორმები აქაურობას სულ არ უხდება.

ტრიბუნის მეორე მხარეს, ვლადიკავკაზიდან ჩამოსულ რუს ტურისტებს გადავეყარე. მათ ჩვენგან განსხვავებით ყურადღებით ეპყრობიან: მიკროავტობუსები და რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, ცხელი სადილი - ხორციანი ფაფა, რომელსაც საველე სასადილოში არიგებენ. მეც იქითკენ ვიღებ გეზს. მიტინგი გრძელდება. ტრიბუნაზე ანატოლი ბარანკევიჩია, გადამდგარი რუსი ოფიცერი, სამხრეთ ოსეთის უშიშროების საბჭოს მდივანი და დაჯერებით აცხადებს: ”რუსეთი არასდროს ღალატობს თავის მეგობრებს!” საშა მოედანზე დაქრის და ”თავის” ჟურნალისტებს აგროვებს. ”ახალბედები”, ისინი, ვინც პირველად მოხვდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე, გაოცებულნი, უფრო მეტიც, სანახაობით შეურაცხყოფილნი არიან. ისინი, ვინც რეგიონს კარგად იცნობენ, ერთობიან, დეტალებს აგემოვნებენ.

პროგრამის შემდეგი პუნქტი - ქართული შეტევის დროს დანგრეული მშვიდობისმყოფელთა ბაზაა. რუსები მას მს-ს უწოდებენ. ჩვენი ”ექსკურსოვოდი” პოლკოვნიკი იგორ კონაჩენკოვია, დაბომბილი შენობის კედელზე წითელი ყვავილების სამგლოვიარო გვირგვინები აწყვია. კონაჩენკოვი დანაკარგებზე გვიყვება - 15 დაღუპული და 150-მდე დაჭრილი.

უმეტესობას, მიგვანიშნებს გამომსვლელი, ეძინა, როცა ღამით დაწყებულმა დაბომბვამ იმსხვერპლა. ეჭვიც არ ეპარება, რომ ქართველებმა ეს გამიზნულად გააკეთეს: ”ჩვენ სამშვიდობო ჯარების მოსამსახურეები უკვე ნახევარი წელია ვაფრთხილებდით ყველას, რომ ქართველები ომისთვის ემზადებიან. ისინი მეომართა, იარაღის, საბრძოლო მასალის რაოდენობას ზრდიდნენ. ცხადი იყო, რომ შეტევისთვის ემზადებოდნენ”.

სანამ ჟურნალისტთა უმეტესობა ნანგრევებს იღებს, ან ცდილობენ გაღიზიანებულ საშას ხელიდან დაუსხლტნენ, მე ბაზის სიღრმეში შევდივარ. ჯარისკაცები ტანკებს არემონტებენ, გადარჩენილ შენობებში ისვენებენ. ერთი ჯგუფი ჭაჭას (60 გრადუსიანი არაყს და კომპოტს მთავაზობს. დეტალურად მიყვებიან ომის დღეებზე. ისინი პროფესიონალი მეომრები არიან, თვეში 77 ევროს იღებენ. რეალურად, როგორც კი 7 აგვისტოს ქართველების შეტევა დაიწყო, იმავე წამს საბრძოლო მზადყოფნაში მოიყვანეს, პირველი დანაკარგები, დილით 8 აგვისტოს განიცადეს, როცა მტერმა ბაზას საარტილერიო ცეცხლი გაუხსნა. შენობის ნაწილი ჩამოინგრა და ამიტომ იძულებულნი გახდნენ, ბაზა მიეტოვებინათ. ნანგრევებზე კონტროლი დიდი კონტრშეტევის შემდეგ, 10 აგვისტოს დაიბრუნეს.

ქართველები ბაზის დაბომბვის ფაქტს არ უარყოფენ: აქ ოსურ არტილერიას იცავდნენ, რომელიც ქართულ მხარეს ესროდა. ამიტომ, ამბობენ ქართველები, სხვა გზა არ გვქონდა და საპასუხო ცეცხლი გავხსენით. ქართული მხარე იმასაც ამტკიცებს, რომ ქალაქი თითქმის არ დაუბომბავთ, მხოლოდ სამხედრო ობიექტებს უმიზნებდნენ. მაგრამ ფაქტები საპირისპიროს ამტკიცებს. საღამოს თბილისში, მერიოტში დაბრუნებულმა, პატრიკ ვორსის მიერ გადაღებული ცხინვალის აეროფოტო შევნიშნე. ფოტოზე ის ექვსი ზონაა აღნიშნული, რომელსაც ქართვლები ესროდნენ. თითოეულთან დაკავშირებით მათ სერიოზული არგუმენეტები აქვთ. მაგრამ საშამ ქართული რაკეტების დისლოკაციის ადგილი გვაჩვენა, სწორედ აქედან ისროდნენ ”გრადს”. ლომაიამ წინა დღით ამას თავი აარიდა. ეს 122 მმ სისტემაა, არც თუ ისე ზუსტი დამიზნებით. მისი გამოყენებით ქალაქის დაბომბვას, სადაც უამრავი მშვიდობიანი მცხოვრებია, სხვას ვერას უწოდებ, თუ არა ბრმა ოპერაციას. მოედანზე უამრავი ცარიელი ყუთია, აქ ინახავდნენ სლოვაკური მარკერებით მონიშნულ რაკეტებს. 540-მდე დავითვალე. კონეჩენკოვმა მითხრა, რომ კიდევ 5 ასეთი მოედანი არსებობს, მაგრამ იმათ აღარ გვაჩვენებენ. ქართველები, რა თქმა უნდა, ამტკიცებენ, რომ ”გრადს” მხოლოდ ჯავის რაიონს ესროდნენ, რუსული ტანკების წინააღმდეგ, ხოლო ცხინვალს უფრო ზუსტი დამიზნების იარაღით ბომბავდნენ, ისეთებით, როგორიცაა სლოვაკური 152 მმ-იანი თვითმავალი ჰაუბიცა-ზარბაზანი ДАНА. ამ ინფორმაციის გადამოწმებაც შეუძლებელი აღმოჩნდა.

ჩვენი Magical Mystery Tour-ი კლასიკური მუსიკის კონცერტით დასრულდა. პარლამენტის დანგრეული შენობის წინ ვალერი გერგიევი პეტრებურგის მარინის თეატრის სიმფონიურ ორკესტრს დირიჟორობდა. ქართველები წლების მანძილზე სთხოვდნენ გერგიევს, რომელიც წარმოშობით ჩრდილო ოსეთიდანაა, შერიგების ნიშნად თბილისში დაეკრა, მაგრამ ამაოდ. ბავშვებით გარშემორტყმულმა გერგიევმა, კონცერტის დაწყების წინ მსმენელს ინგლისურად და რუსულად მიმართა. ის ქართველთა მიერ ჩატარებულ ”გენოციდზე” ლაპარაკობდა და მათ 11 სექტემბრის ორგანიზატორ ტერორისტებს ადარებედა. და მიუხედავად იმისა, რომ ადგილობრივი პროკურატურა, იმ დროს უკვე მხოლოდ 133 დაღუპულ მშვიდობიან მოქალაქეზე ლაპარაკობდა, ის წარბშეუხრელად 2000-ს დაღუპულს მოიხსენიებდა.

უკვე კონცერტზე შესასვლელად ვემზადებოდი, როცა საპირფარეშოში გასვლა გადავწყვიტე. შენობასთან მდგომმა სამმა ქალმა საჭირო სართულზე მითითა. შინაგან საქმეთა სამინისტროში ვიყავი, ამას მაშინვე მივხვდი, მაგრამ არავის გავუჩერებივარ და ამიტომ შეუფერხებლად ავედი ზევით. ფორმიანმა ოფიცერმა დამასწრო და კაბინაში შევიდა. სანამ ველოდები, ფანჯარაში გავიხედე. ეზო სატუსაღოდ იყო გადაქცეული. 40-50 სამოქალაქო ტანსაცმელში ჩაცმული პატიმარი, ქართველები, ძირითადად მოხუცები, ამ საპატიმროში ყავდათ დამწყვდეული.

ჩემი მობილურით რამდენიმე სურათი გადავიღე, უკანა ხედზე დროშები და პროჟექტორები საკონცერტო სცენას ამშვენებდნენ. პატიმრები კონცერტს ჩვენთან ერთად მოუსმენენ. ”მაინც და მაინც კარგი პირობები არ გვაქვს” - მომესმა ოფიცრის ხმა, მგონი, ტუალეტს გულისხმობდა. თვითონ კონცერტი საბჭოთა პროპაგანდის ბრწყინვალე ნიმუშს წარმოადგენდა: კარგად შერჩეული მაყურებელი: ბავშვები, მოხუცები, ხელში ყველას სანთლები და მიცვალებულთა პორტრეტები უჭირავს, სამხედროები ნელ-ნელა არხევენ ალმებს, აქვე არიან ჟურნალისტები. ტელევიზიით ტრანსლირებისას, ორკესტრის გამოსახულება ცრემლიანი მაყურებლის მსხვილ ხედებსა და ქალაქის ნანგრევებს ენაცვლებოდა.

ყველაფერი დეტალურად იყო გათვლილი: ჯერ ჩაიკოვსკის მე-5 სიმფონიის მეორე ნაწილი - სევდიანი, მელანქონიური. მერე დამკვრელი ინსტრუმენტების დაფლეთილი რიტმი შოსტაკოვიჩის მე-7 სიმფონიიდან, რომელიც ლენინგრადის ბლოკადის დროს 1943-ში დაიწერა - ძლიერი, მხედრული სულის მუსიკა. მაგრამ საშამ არ გვაცალა: 'Time to go! Time to go!".

ყველაზე მეტად ამ მოგზაურობის დროს რუსულმა არმიამ გამაოცა. 1996-ში, ჩეჩნეთში სულ სხვა სურათი იყო: წვევამდელები, მშიერი დაშინებული პატარა ბიჭები. 1999-2000-ში ისინი დაქირავებულმა ჯარისკაცებმა, მთვრალმა სასტიკმა, რუსეთის სოციალურ ფსკერზე მოძიებულმა კორუმპირებულმა კონტრაქტორებმა შეცვალეს. უფროსობა მათ ბინძურ საქმეებზე თვალს ხუჭავდა, რადგან თვითონაც ბინძურ საქმეს აკეთებინებდა. მაშინ მხოლოდ ერთ წესიერ ოფიცერს შევხვდი და ისიც თავისიანებმა, რომელთა ალაგმვასაც ცდილობდა, მოკლეს. რუსი ჯარისკაცები საქართველოში სრულიად საპირისპირო შთაბეჭდილებას ახდენენ: დისციპლინირებული, შედარებით თავაზიანები, პროფესიონალურები, საკუთარ თავში დარწმუნებულები.

ერთ სოფელში, სადაც ლომაიასთან ერთად ვიყავი, ფსკოვის ცნობილი 76-ე დივიზიის სერჟანტთან მივედი და სიგარეტი შევთავაზე, მან მშვიდად მითხრა უარი. ”ჯარისკაცი და არ ეწევა? არასდროს მინახავს მსგავსი რამე” - გავეხუმრე მე. კალშნიკოვი მხარზე ეკიდა, უშფოთველად გამიღიმა დამითხრა: ”ახლა მოწევა მოდაში აღარ არის. ახლა სპორტია მოდაში. იცით რაშია საქმე? საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ხალხი ეწეოდა, სვამდა, თავს არ უვლიდა. ახლა რუსეთი ფეხზე დგება და ადამიანებიც ცხოვრების ჯანსაღ წესს უბრუნდებიან”. გორსა და მის შემოგარენში განთავსებული ჯარისკაცებიც ასეთივე თვითდაჯერებულები და თავშეკავებულნი არიან.

როცა გორში ჩამოვედი, ლომაიასთან მოგზაურობამდე, ქალაქის ცენტრალურ ხიდთან მივედი. ხიდის მცველებთან, 42-ე დივიზიის ჯარისკაცებთან მინდოდა შეხვედრა. ჩეჩნურ შალიში ბაზირებულ ამ ჯარიკსცებთან ერთი კითხვა მქონდა, რომელიც ჯარების გაყვანაზე მედვედევის განცხადების შემდეგ, არავის ასვენებდა. ”ამბობენ თქვენები შეგვცვლიან” - მეუბნება ერთი ლეიტანანტი. კითხვას ისე სწრაფად მისვამს, პირის გაღებასაც ვერ ვასწრებ - ”იცით რამე? რამე გსმენიათ? მივდივართ აქედან, თუ არა?”. როცა უარის ნიშნად თავს ვიქნევ, იმედგაცრუებული მტოვებს და სამუშაოს უბრუნდება”. ნერვიულია, უხეში, მაგრამ ეფექტურად მოქმედებს. ჯარისკაცებს დალაგებას, პოზიციის დაკავებასა და ჯავშანტრანსპორტიორის გადაადგილებას უბრძანებს. ”დაგვღალა ამ ყველაფერმა, შინ გვინდა დაბრუნება” - ამბობს ოლეგი ალტაიდან. არც ერთი მათაგნი თავს ოკუპანტად არ გრძნობს, ბევრი მათგანი თავისი უფროსების ოფიციალურ ვერსიას სკეპტიკურად უყურებს, განსაკუთრებით მუსულმანები ჩრდილო კავკასიიდან.

მუსა, ახლაგაზრდა ინგუში ლეიტენანტი იგოეთთან ბლოკპოსტს მეთაურობს. მისი განაყოფი ხანკალაშია ბაზირებული. ქალაქი ჩეჩეთის დედაქალაქთან გროზნოსთან მდებარეობს. ხანკალას ბაზა გიგანტურია, სამხედროები ბაზიდან პრაქტიკულად არ გადიან. ბინძურ საქმეებს გასაკეთებლად ჩეჩნეთის პრეზიდენტს კადიროვს უტოვებენ, ურთიერთობა სამხედრო ბაზასა და პრეზიდენტს შორის აშკარად დაძაბულია. მუსას ვეკითხები, როგორ ირეაგირა, როდესაც ოსების დასახმარებლად წელს გროზნოში გაგზავნეს. 1992 წელს ინგუშებსა და ოსებს შორის, რომელთაც მოსკოვი უჭერდა მხარს, ხანმოკლე, მაგრამ სისხლისმღვრელი ომი გაიმართა. ინგუშების მეხსიერებას ამ ომით დარჩენილი ნაიარევი ჯერ კიდევ ცხადად ატყვიათ. ბოლოს და ბოლოს მუსას ალაპარაკება შევძელი. ”როცა ბრძანება მივიღე, მეგობრებს დავურეკე და ვუთხარი, რომ ომში გვაგზავნიან. მკითხეს ვის იცავ, ოსებს, თუ ქართველებსო. ვუპასუხე ოსებს-მეთქი. მითხრეს, რომ სულელი ვარ. რა ვქნა, რა ჩემი ბრალია, ბრძანება, ბრძანებაა. მაინც სულელი ხარო, მითხრეს, იცი, ოსებმა რაც გაგვიკეთეს და მაინც მათ დასაცავად მიდიხარო.

ჩეჩნური სპეცდანიშნულების რაზმებიც კი, რომლებიც ჩეჩნეთში საზარლად იქცეოდნენ, ცდილობენ აქ საუკეთესო მხრიდან წარმოაჩინონ თავი. ერთხელ გორში სტალინის ძეგლთან ასეთი ეპიზოდის მოწმე გავხდი: მიკროავტობუსიდან კბილებამდე შეიაღარებული ექვსი სამხედრო გადმოვიდა, სხვადასხვა უნიფორმა ეცვათ. ისინი ადგილობრივ მცხოვრებლებს მიუახლოვდნენ და უთხრეს - ჩვენ ქალაქის გარეუბანში, თევზის მეურნეობაში ვართ დაბანაკებულნი, თევზები კვდებიან. იქნებ ვინმე სპეციალისტი გყავდეთ და გამოაგზავნოთ? საჭმელი სჭირდებათ, სამი დღე კი ვაჭმევდით, მაგრამ მარაგი გაგვითავდა. ჩამოვა ვინმე? ცოდოა თევზი, კარგი თევზია, ვინმემ უნდა აჭამოს. ერთმა ქართველმა უპასუხა: ”კარგი, ხვალ ჩამოვალთ, როგორ მოგძებნოთ? ”იკითხეთ ბატალიონი ”დასავლეთი”, ყველა გვიცნობს” - გაისმა პასუხად.

მეორე ნაწილის დასასრული/გაგრძელება იქნება

ორიგინალი