მოგზაურის ჩანაწერები: აგრესორი, თუ მსხვერპლი?

ჯონათან ლიტელი
5 ოქტომბერი 2008

ორენოვანი (ფრანგულ-ინგლისური) მწერალი ჯონათან ლიტელი, რომელიც ბარსელონაში ცხოვრობს Le Monde 2-ს დაკვეთით ქართულ-რუსული ექვსდღიანი ომის დასრულებისთანავე საქართველოში გაემგზავრა. ცდილობდა რა სხვადასხვა პოზიციათა გაგებას, მან მთელი რეგიონი შემოიარა, შეხვდა რუს გენერლებს, ადგილობრივ მცხოვრებლებს, ჯარისკაცებს. აი, მისი რეპორტაჟი.

"Pishite pravilno" - ამ ფრაზას მუდმივად მიმეორებდნენ, დაწერეთ ის, რაც მართლა მოხდა. ამას ყველგან მთხოვდნენ - სამხრეთ ოსეთში, აფხაზეთში, საქართველოში. მეც ზუსტად იგივე მინდოდა, აღმეწერა ის, რაც რეალურად მოხდა, რაც საკმაოდ რთული აღმოჩნდა. ყველა საკუთარ ამბავს ყვება და ყველა ამ მონათხრობში სუბიექტურია - მიხსნის დენ კუნინი, პრეზიდენტ სააკაშვილის ამერიკელი მრჩეველი. კუნინს თბილისში, პრეზიდენტის ახალ რეზიდენციაში, მის ოფისში ვესაუბრები. ვინ არის აგრსორი და ვინ მსხვერპლი? საქართველოსთვის მსხვერპლი მისი ტერიტორიული მთლიანობაა და შესაბამისად ორი სეპარატისტული რეგიონის დასაბრუნებლად ყველა გზას უნდა, და შეუძლია მიმართოს - ეს უფლება წმიდათა წმიდაა. ოსებისა და განსაკუთრებით აფხაზებისთვის მთავარი პრობლემა ისტორიული უსამართლობა და გაურკვევლობაა: საქართველოს საზღვრებში დაბრუნების იდეა მათთვის ისევე მიუღებელია, როგორც მაგალითად ესტონელებისთვის რუსეთის საზღვრებში დაბრუნებაა. ”სრულიად არ მესმის ერთი რამე” - მეუბნება სოხუმში ისტორიკოსი სტანისლავ ლაკობა, აფხაზეთის უშიშროების საბჭოს წევრი - ”დასავლეთი სტალინს მიუღებლად თვლის და ამ დროს სტალინის მიერ დადგენილ საზღვრებს თავზე გვახვევს”.

აფხაზებს მიაჩნიათ, რომ მათი სამშობლო, რომელიც მუდმივად უპირისპირდებოდა ქართულ სამთავროებს, არასდროს ყოფილა საქართველოს ნაწილი, მით უფრო, რომ ქვეყნის საზღვრები მუდმივად იცვლებოდა მანამ, სანამ ნაციონალ-მენშევიკებმა და მერე რევოლუციონერმა-ბოლშევიკებმა დღევანდელი საზღვრები არ დაადგინეს. აქ მიღებული თვალსაზრისის თანახმად, თუმცა მეცნიერები მას არ ეთანხმებიან, აფხაზეთი საქართველოს 1931 წელს იოსებ სტალინმა ჩააბარა. მას შემდეგ აფხაზეთს ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი მიანიჭეს, თუმცა მანამდე საქართველოსთან თანაბარი პოლიტიკური სტატუსი ჰქონდა. 1991-ში სამი სლავური რესპუბლიკის მეთაურმა, ელცინმა და მისმა კოლეგებმა ბელორუსიიდან და უკრაინიდან, გადაწყვიტეს, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ყოფილი 15 საბჭოთა რესპუბლიკა თავის საზღვრებს შეინარჩუნებს, ხოლო ავტონომიურ რესპუბლიკათა - აფხაზეთის, ჩეჩნეთის, მთიანი ყარაბახის და სხვათა ინტერესები არავინ გაითვალისწინა. გადაწყვეტილება ცალმხრივად იყო მიღებული, დაინტერესებული მხარეებისთვის არაფერი უკითხავთ, მაგრამ საერთაშორისო თანამეგობრობამ ეს გადაწყვეტილება უსიტყვოდ მიიღო - მეორე მსოფლიო ომში საზღვრების გადასინჯვის მტკივნეული გამოცდილების შემდეგ მსოფლიოს პოზიცია გასაგებიც კი იყო. თუმცა ისიც ფაქტია, რომ ხანდახან ამ საზღვრებს ხშირად სრულიად თვითნებურად ადგენდნენ.

აფხაზების ვერსიას ქართველები ასე უპირისპირდებიან: 1991-ში აფხაზეთის ტერიტიტორიაზე ეთნიკური აფხაზები პოპულაციის მხოლოდ 17%-ს შეადგენდნენ, ხოლო ქართველები 45,7%-ს. ამაზე აფხაზები ბერიას კოლონიზატორულ პოლიტიკას იხსენებენ, ქართველები 1993 წლის ეთნიკურ წმენდებს... დაუსრულებელი, გადაუწყვეტელი კონფლიქტები, რომელთაც აქამდე მხოლოდ ახალი კონფლიქტები მოჰქონდათ. კონფლიქტები, ტრაგიკული ისტორიები და შედეგად გაჩენილი კითხვები: ვინ წამოიწყო დაპირისპირება, რომელია მსხვერპლი და რომელი-აგრესორი? ვინ უნდა დავადანაშაულოთ დაღუპული ადამიანებისა და ზარალისთვის? ქართველების დღევანდელი ვერსიით ისინი რუსული აგრესიისგან იცავდნენ თავს. აგრსიისგან, რომელიც კარგა ხნის წინ დაიგეგმა. ”სხვაგვარად ფიქრი არც შეიძლება” - ამბობს კუნინი. აგვისტოს დასაწყისში დაძაბულობამ ოსებსა და ქართველებს შორის პიკს მიაღწია, ყველაფერს ტერაქტები და ცხინვალის მიმდებარე ქართული სოფლების დაბომბვები ართულებდა.

საერთაშორისო საზოგადოება დუნედ რეაგირებდა და ქართველებს მუდმივად ერთს უმეორებდა: ”არ აყვეთ პროვოკაციას”, ხოლო რუსებს თავისი მოკავშირე ოსების დაოკებას არავინ სთხოვდა. მასობრივი შეტაკება 7 აგვისტოს საღამოს, ქართველთა მიერ ცხინვალის დაბომბვით დაიწყო, რასაც ნამდვილი შეტევა მოყვა. ქართველები ამბობენ, რომ სრულიად გამართლებული ნაბიჯი გადაგეს, რადგან იმ დროისთვის როკის გვირაბი, რომელიც სამხრეთ ოსეთსა და რუსეთს აკავშირებს, საქართველოში შემოჭრის მიზნით, რუსულმა ტანკებმა უკვე გამოიარეს. ქართველებს ერთი რამ ჰქონდათ მიზნად, გაეჩერებინათ, ან თუნდაც შეეფერხებინათ რუსების თავდასხმა. ამ მოვლენებიდან ერთი თვის შემდეგ საქართველოს მთავრობამ თავისი სიტყვების დასტურად ნაწილობრივი მტკიცებულება წარმოადგინა: ოსი მესაზღვრეების სატელეფონო საუბრების ჩანაწერები. ეს საუბრები 7 აგვისტოს ღამის 3 საათზე შედგა - ოსები როკის გვირაბში შემოსულ რუსულ ტანკებზე ლაპრაკობდნენ. მაგრამ, როგორც აღნიშნა New York Times-მა, რომელმაც ამ საუბრების ბეჭდური ვარიანტი გამოაქვეყნა, დღემდე არაფერია ცნობილი ტანკების რაოდენობასა და მათი შემოსვლის მიზეზებზე. ასე რომ ჩანაწერებით ბევრი ვერაფერი ირკვევა.

ოპერაციას მართლაც რომ თავდაცვითი მიზნები ჰქონოდა, წამოწყება მაინც თვითმკვლელობას უდრიდა. კი მაგრამ გვქონდა არჩევანი? - გვპასუხობენ ამაზე ქართველები. თბილისის მარიოტში, მე და გიგა ბოკერია, ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ქართველი პოლიტიკოსი ბოთლ ღვინოს ვუსხედვართ, ის ყვება: გამოცხადებული ომის ქრონიკა იყო, ისე, როგორც გარსია მარკესთან - სცენარი ყველამ იცოდა - ჯერ პროვოკაციები უნდა დაწყებულიყო, რომლებიც ქართველებს შეტევიკსენ უბიძგებდა, შემდეგ რუსეთი საპასუხო შეტევაზე გადმოვიდოდა, სეპარატისტული რეგიონების ოკუპირებას მოახდენდა, გაანადგურებდა ქართულ არმიას, შეძლებისდაგვარად დაარბევდა ინფრასტრუქტურას და ხელისუფლებას დაამხობდა. ”ასეთ მასშტაბს არ ველოდით, მაგრამ ვიცოდით, რომ დავმარცხდებოდით და მერე ამას ვაზღვევინებდით - აგრძელებს გიგა - ახლა ისინი საფასურს იხდიან. ეს სოფლები და ათკილომეტრიანი ზოლი ძვირად დაუჯდათ, თუ საერთაშორისო საზოგადოების აზრს გავითვალისწინებთ. მათთვის რეალური გამარჯვება რეჟიმის შეცვლა იქნებოდა. ამის გარეშე ვერაფერსაც ვერ მოიგებდნენ”.

8 აგვისტომდე რუსულ ტანკებზე საჯაროდ არავინ ლაპარაკობდა

მოვლენათა ასეთი ინტერპრეტაცია ბევრ კითხვას თუნდაც იმიტომ ბადებს, რომ თავდაპირველად ქართული მხარე სრულიად საპირისპიროს აცხადებდა. 7 აგვისტოს ღამით, როცა ცხინვალზე შეტევა დაიწყო, გენერალი მამუკა ყურაშვილი, ქართული სამშვიდობო ძალების მეთაური, ტელევიზიით გამოვიდა და განაცხადა, რომ საქართველომ ”სამხრეთ ოსეთში კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენის” ოპერაცია დაიწყო. მოგვიანებით, დიმიტრი სანაკოევმა, ყოფილმა სეპარატისტმა, რომელიც თბილისის მხარეზე გადმოვიდა, ოსებს ოსურ ენაზე მიმართა და უთხრა, რომ ქართველებს მათთვის დემოკრატია მოაქვთ.

8 აგვისტომდე რუსულ ტანკებზე საჯაროდ არავინ ლაპარაკობდა. სხვა საქმეა პირადი საუბრები, აქ ყველაფერი უფრო დახლართული იყო. საფრანგეთის ელჩი საქართველოში ერიკ ფურიე კატეგორიულად აცხადებს: ”ქართველებს თავისი დასვლელი მოკავშირეებისთვის არ დაურეკავთ და არ უთქვამთ: რუსები გვიტევენ”. მეთიუ ბრაიზამ მაღალი ჩინის ამერიკელმა დიპლომატმა, რომელიც ბუშის ადმინისტრაციაში საქართველოს საკითხებზე მუშაობს, ასე ახსნა ეს ვითარება: ”სავსებით გასაგებია, რომ ქართველები ჩვენთან უფრო გულწრფელნი არიან, ვიდრე ევროპელებთან, ჩვენ მათთან პრივილიგირებული ურთიერთობა გვაქვს. ეკა ტყეშელაშვილმა, საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრმა 11:30 დამირეკა და მითხრა: რუსებს სამხრეთ ოსეთში ტანკები და 1000-ზე მეტი მეომარი შემოყავთ, ჩვენ არჩევანი აღარ გვრჩება, ვაუქმებთ გადაწყვეტილებას ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ (სააკაშვილმა ის 19 საათზე გამოაცხადა). მე მიღებული ინსტრუქციის თანახმად ვუპასუხე - ნებისმიერი გზით აარიდეთ თავი რუსებთან შეტაკებას. ქართველებს, იმის, რასაც ამბობდნენ, მართლა სჯეროდათ”.

რუსული ვერსია საოცრად ცხადი, უფრო მეტიც, სრულიად ერთმნიშვნელოვანია: სააკაშვილი ფსიქოპატი და ნარკომანია, მან შეტევა გენოციდის ჩატარების მიზნით წამოიწყო, რუსეთს არ შეეძლო წინააღმდეგობა არ გაეწია. საქმე ისაა, რომ სააკშვილს საომარი მოქმედებების დაწყებაში მხოლოდ რუსები როდი სდებენ ბრალს. მართლაც, მას შემდეგ, რაც ”ვარდების რევოლუციის” მეშვეობით ხელისუფელბაში მოვიდა, სააკაშვილი სეპარატისტულ რესპუბლიკებზე მტრული ტონით ხშირად ლაპარაკობდა. მისი ნაციონალისტური რიტორიკა ვიღაცეებს ზვიად გამსახურდიას, დამოუკიდებელი საქართველოს პირველ პრეზიდენტსაც კი მოაგონებს. ის კი ოსებს ”ინდოევროპელ ღორებს” უწოდებდა, ხოლო სხვა ერების წარმომადგენლებს ”უმადურ სტუმრებად” ნათლავდა, რომელთაც გაქართველება არ უნდოდათ. პირველი ომი ოსებთან მან დაიწყო, მაშინ თბილისი დამარცხდა.

სააკაშვილის ნაციონალიზმი, რომელიც ფაქტობრივად სახელმწიფო-ნაციის ფრანგულ კონცეფციას ეფუძნება, ასეთ რასისტულ შეფერილობას არ ატარებს. მაგრამ იქნებ პრეზიდენტი, რომელიც თავს დავით აღმაშენებელთან აიგივებდა, მართლაც ოცნებობდა ამ მიწების ძალადობრივ დაბრუნებაზე? ოთხი წლის მანძილზე მან მშპ-ს უშველებელი პროცენტი არმიას შეალია, იმაზე უფრო მეტი, ვიდრე ეს ნატოს სტანდარტებითაა განსაზღვრული. ერაყში ქართული ბაზის ყველა ქუჩას აფხაზური ქალაქების სახელები ერქვა - გაგრა, ბიჭვინთა, გალი. ამერიკელი ინსტრუქტორების მიერ გაწვრთნილი ქართველი ჯარისკაცები მარშირებისას აფხაზეთის დაპყრობას უმღეროდნენ. ”გულის სიღრმეში მიშა (საქართველოში ერთმანეთს ყველა, მათ შორის პრეზიდენტსაც სახელით მიმართავს) საკითხის სამხედრო გზით გადაწყვეტის მომხრე იყო” - მითხრა ერთმა ქართველმა ჟურნალისტმა, რომელიც პრეზიდენტს დიდი ხანია იცნობს.

ზოგიერთს მიაჩნია, რომ სამხრეთ ოსეთზე შეტევა მხოლოდ დასაწყისი იყო. ”ბევრი ოფიციალური პირი მეუბნებოდა, რომ აურზაურში აფხაზეთის აღებაც უნდოდათ” - მითხრა ეროსი კიწმარიშვილმა, საქართველოს ელჩმა რუსეთში - ”ოსების დამარცხებას 24-36 საათში აპირებდნენ, მერე კი აფხაზეთზე ორმაგი შეტევა უნდა წამოეწყოთ: სენაკის ბაზიდან და კოდორის ხეობიდან”. ე.ი. ის, რომ ქართული შეიარაღებული ძალების დიდი ნაწილი დასავლეთ საქართველოში იმყოფებოდა, სულაც არ მიუთითებს მათ მოუმზადებლობაზე. კიწმარიშვილი უბრალო დამკვირვებელი როდია. 2003 წელს მან, როგორც ტელეარხის რუსთავი 2-ის მფლობელმა, ”ვარდების რევოლუციაში” საკვანძო როლი ითამაშა. იანვარში, საარჩევნო კამპანიისას სააკაშვილის მრჩეველი იყო, შემდეგ კი მოსკოვშო ელჩად დაინიშნა, სადაც სანამ უკან არ გამოიძახებდნენ, პრეზიდენტ მედვედევთან და მის ლიბერალურ გარემოცვასთან ურთიერთობის დალაგებას ცდილობდა. აგვისტოს მოვლენების შემდეგ კიწმარიშვილი ოპოზიციაში გადავიდა. ის არ გამორიცხავს, რომ სააკაშვილი რუსეთის მიერ დაგებულ მახეში გაება, ზუსტად ისე, როგორც ჩეჩენი სავალე მეთაური შამილ ბასაევი, რომელსაც 1999-ში დაღესტანში შეჭრისკენ უბიძგეს, რამაც ვლადიმერ პუტინს ძალაუფლების მწვერვალზე ასვლის საშუალება მისცა და რის შედეგადაც ჩეჩნეთის მეორე ომი დაიწყო.

ის რომ, რუსები რაღაცას ამზადებენ, ყველამ იცოდა. საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარების მერე, რასაც მოსკოვი საშინლად ეწინააღმდეგებოდა, პუტინმა პატიოსნად განაცხადა თავისი განზრახვების შესახებ: ”ჩვენ მაიმუნობას არ დავიწყებთ ... უკვე გვაქვს რაღაც მომზადებული” და იმის პირობაც დადო, რომ პასუხი ”ასიმეტრიული” იქნებოდა. საქართველო, რომელსაც ნატოში შესვლა ძალიან უნდოდა, რა თქმა უნდა, მიზანში პირველ რიგში ამოიღეს. მაისში რუსეთმა, ყველა სამშვიდობო მოლაპარაკების დარღვევით, აფხაზეთში მედესანტეები და რკინიგზის 400 სამხედრო სპეციალისტი გააგზავნა. მათ სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ადმინისტრაციულ საზღვართან, ოჩამჩირესა და სოხუმს შორის განლაგებული უბანი უნდა აღედგინათ.

15 ივლისს, როცა სამხრეთ ოსეთის გარშემო პროვოკაციებმა ინტენსიური ხასიათი მიიღო, ჩრდილო კავკასიის სამხედრო ოლქმა ფართომასშტაბიანი სამხედრო სწავლებები ”კავკასია 2008” ჩაატარა. ეს სწავლებები რეგიონში შეიარაღებულ ელიტარულ ძალთა - ჯავშანტრანსპორტიორების, ტექნიკის, ავიაციის თავმოყრის შესანიშნავი საბაბი გახდა. ივლისის ბოლოს რუსმა სამხედრო ანალიტიკოსმა ფელგენგაუერმა სტატია გამოაქვეყნა, სადაც ყველაფერი, რაც ერთი კვირის შემდეგ რეალურად მოხდა, დეტალურად აღწერა. ნუთუ სააკაშვილსა და მის გარემოცვას მართლა ეგონათ, რომ რუსები საპასუხოდ არ ირეაგირებენ.

ქართველი მინისტრები სამხრეთ ოსეთს ხშირად სარძევე კბილს ადარებდნენ - მიხსნის ერიკ ფურნიე - რუსებს ის სულაც არ სჭირდებათ, ერთხმად გაიძახოდნენ ისინი”. კონფლიქტის წინა დღეებში იმ რუსი პოლიტიკოსების ქცევა, რომლებიც ოსურ დოსიეზე აგებდნენ პასუხს, კიდევ უფრო არწმუნებდა მათ საკუთარ სიმართლეში. ”ოსები საერთოდ უმართავები გახდნენ, სრულიად აღარ გვიგდებენ ყურს, თავი მოგვაბეზრეს” - საჯაროდ აცხადებდნენ რუსები. კიწმარიშვილს ერთი ვარაუდიც აქვს - შესაძლოა მიშას გარემოცვაში ვინმე გამიზნულად ავრცელებდა ამ დეზინფორმაციას. ხაფანგი, რომელიც მიშას იმპულსური ხასიათის გათვალისწინებით დააგეს; ზუსტად ასე უფრიალებს ტორეადორი ხარს წითელ მოსასხამს, რადგან და ზუსტად იცის, რომ აგრესიული პირუტყვი პირდაპირ მასზე მიიტანს შეტევას და კისერში დანის ჩარტყმის საშუალებას მისცემს. იქნებ კავკასიური მოუთმენლობა სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა. ამას მიუმტეთ ყოველმხრივი არაკომპეტენტურობა. ასე მგონია, ქართველებმა თვითონაც არ იციან, როგორ მოხდა ეს ყველაფერი.

მოწინავე ტექნოლოგიები

ამ ორი ურთიერთ საწინააღმდეგო ვერსიის მიღმა აბსოლუტურად რეალური პოლიტიკური ფსონებია დადებული. მხარეებმა პროცესში ყველა შესაძლო კომუნიკაციური ინსტრუმენტი ჩართეს. წინათ ამას პროპაგანდას უწოდებდნენ. რუსები დღემდე საკმაოდ მარტივ მეთოდოლოგიას იყნებენ: თუ ისე გავაკეთებთ, რომ ქვეყნის მთელ მოსახლეობას, მედიაზე სახელმწიფოს ტოტალური კონტროლის გამო, მხოლოდ მოვლენათა ერთ, ოფიციალურ ვერსიას მივაწვდით, მაშინ უცხოელ მიმოხილვლებს ის არასანდოდ მოეჩვენებათ ისევე, როგორც ეს ”გენოციდში” ქართველთა დადანაშაულების გამო მოხდა. ქართველები, თავის მხრივ, მაღალი ტექნოლოგიებით შეიარაღდნენ. მთავრობამ მსოფლიოში თავისი ვერსიის გასავრცელებლად ბელგიური PR კომპანია Aspect Consulting-ი დაიქრივა. მისმა დამფუძნებელმა პატრიკ ვორმსმა, რომელსაც რუსულმა მედიამ შავი PR-ს ბელგიელი ოსტატი უწოდა, ევროპის დედაქალაქებში საზგადოებასთან ურთიერთობის სპეციალისტთა ჯგუფები განათავსა. ისინი ყოველდღიურად ავრცელებენ ინფორმაციას, ფაქტებს, რომელთაც სათანადოდ წარადგენენ და ცდილობენ მათი კლიენტის ვერსიას მაქსიმალურად რეალური სახე მისცენ.

ერთ-ერთი მთავარი პროექტის რეალიზაციაში გიგა ბოკერია მონაწილეობდა - შეიქმნა ფაქტების ოფიციალური ქრონოლოგია, რომელიც აგვისტოს ბოლოს თბილისში ჟურნალისტებსა და უცხოელ დიპლომატებს დაეგზავნათ. მაგრამ ამ ფაქტებში მხოლოდ ერთ რამეს თუ ამოიკითხავთ - 7 აგვისტოს, დაახლოებით 150 ჯავშნიანმა ტანკმა და რუსეთის რეგულარული არმიის საბარგო მანქანებმა როკის გვირაბი გამოიარეს და ცხინვალისკენ წაიწეს. არანაირი მტკიცებულება არ სჩანს. პატრიკ ვორმსმა Monde-ს ამ დოკუმენტის სამუშაო ვერსია გადასცა, აქვეა ის შენიშვნები, რომლებიც ბოკერიასთვის გააკეთა.

მაგალითად: ”ზუსტად როდის? როგორ შეიტყვეთ ამის შესახებ? როდის გახდა ეს თქვენთვის ცნობილი? მანამდე, სანამ როკის გვირაბში შევიდნენ, თუ უკვე მას შემდეგ, რაც გვირაბის მეორე მხარეს აღმოჩნდნენ? ეს საკვანძო მომენტებია, ამაზეა დამოკიდებული ყველაფერი რასაც ვამბობთ და ვაკეთებთ” მართლაც კარგი შეკითხვებია, მაგრამ საბოლოო დოკუმენტში მათზე პასუხს ვერ მოიძიებთ.

თუმცა ქართველები მართლაც მზად არიან უცხოელ ჟურნალისტებთან თანამშრომლობისთვის, და თუ ფაქტების შეთითხვნა მაინც ხდება, მათ რუსების უხეშ მეთოდებს ვერც კი შეადარებ. ამაში დასარწმუნებლად, კონფლიქტის რეგიონში ორი მოგზაურობის ამბავს მოგიყვებით. გორში, სამხრეთ ოსეთის მეზობელ სამრეწველო ქალაქში 18 აგვისტოს ჩავედი. ნახევარი დღის თავგადასავლების შემდეგ, სხვა ჟურნალისტებთან ერთად იმ რუსული ბლოკპოსტების შემოვლა ვცადეთ, რომლებიც ქალაქში შემოსვლას ბლოკავდნენ.

საღამოს დიდ მოედანზე, სადაც იოსებ სტალინის დიდი ძეგლი იდგა, ქალაქის ადმინისტრაციის შენობის წინ, რომელსაც ყველა ფანჯარა ამას წინათ მომხდარი აფეთქების გამო ჩაემსხვრა, კახა ლომაიას, საქართველოს უშიშროების საბჭოს თავმჯდომარეს შევხვდი. მას ტელეფონით დავუკავშირდი და გორის ჩრდილოეთით, დანგრეულ ქართულ სოფლებში ჩემი წაყვანა ვთხოვე. ლომაიას 2004 წელს უკვე შევხვედროდი. მაშინ ის კულტურის მინისტრად დაინიშნა. იმ დროს საქართველოში მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების ინტეგრაციაზე ვსაუბრობდით - რევოლუციამდე ის ჯორჯ სოროსის ფონდის საქართველოს განყოფილების Open Society-ის ხელმძღვანელი იყო და საკითხზე თავის პრეზიდენტთან შედარებით უფრო ღია, კონსტრუქციული პოზიცია ჰქონდა.

45 წლის ლომაია ერთ-ერთი ყველაზე ხანდაზმული ქართველი პოლტიკოსია (სააკაშვილი სულ 40 წლისაა, ხოლო თავდაცვის მინისტრი-30-ის). თბილისში მომუშავე უცხოელები მას გონიერებისა და სერიოზულობისთვის დიდ პატივს სცემენ. ”აი რუსების პასუხი ”ვარდების რევოლუციაზე” - შესძახა მან ჩვენი შეხვედრისას. მეორე დღეს ჩვენს მიერ დაგეგმილი და გაუხამაურებელი მოგზაურობა საჯარო კუთვნილება ხდება, არადა ჩვენ ამას თითქოს არ ვაპირებდით: მოედანზე ლომაიას ათობით ჟურნალისტი ელოდება და თან წაყვანს სთხოვს. რუსი გენერალი ვიაჩესლავ ბორისოვი, ამ ზონის მეთაური მასას შეერია, შემდეგ კი ლომაიასთან ერთად ადმინისტრაციულ შენობაში შედის. ბოლოს, საკმაო დაგვიანებით გრძელი კოლონა გზას დაადგება: სასწრაფო დახმარებების მთელი წყება, ჰუმანიტარული ტვირთით სავსე ყვითელი ავტობუსები (ჩვენი ვიზიტის საბაბი) და ბოლოს ჟურნალისტებით გადატენილი 12-მდე ავტომანქანა.

ბორისოვმა ლომაიას 4 მედესანტე გამოაყოლა. გორის ჩრდილოეთით ოსი მოხალისეების ბუდეა - ასე მიაჩნიათ ქართველებს. ისინი საშინლად თარეშობენ და სწორედ ამ თარეშით დატოვებული კვალის სანახავდ მივდივართ. მედესანტეების დამსახურებაა, რომ საკონტროლო პუნქტს უპრობლემოდ გავდივართ. მე ლომაიას მანქანაში ვზივარ და გაჩერებებს შორის ვესაუბრები. სოფლებში ლომაია ჟურნალისტებს სრულ თავისუფლებას აძლევს, ის კი ამ დროს დაცვით გარშემორტყმული, სოფლის მცხოვრებლებს ელაპარაკება. ჟურნალისტები სახლებში მიმოიფანტნენ და მოსახლეობას კითხვებს უსვამენ. ასე გავხდით ნამდვილი კოშმარის მოწმენი, რომელიც თბილისის კაფეებიდან ასე შორეული და ხშირად უმნიშვნელო ჩანდა.

მას შემდეგ, რაც 11 აგვისტოს ქართველები დამარცხდნენ, ოსური შეიარაღებული ჯგუფები ამ სოფლებში სრულიად დაუსჯელად მოქმედებენ: ძარცვავენ და წვავენ სახლებს, მშვიდობიან მოსახლეობას, მათ, ვინც გაქცევა ვერ მოასწრო, ხოცავენ. ლომაია გაუპატიურებებზე გვიყვება და თუმცა ამის დამადასტურებელი ფაქტები ვერ მოვიძიეთ, არაფრის გამორიცხვა არ შეიძლება, მით უფრო თუ აქ დატრიალებულ სისატიკესა და რისხვას წარმოვიდგენთ.

სახლებში ავეჯი, ლეიბები, კარადები თავდაყირაა ამოტრილებული, იატაკზე ოჯახური ფოტოები ყრია - უეცარი გაქცევის მოწმე ფოტოები. ეზოში მშიერი საქონელი და ქათმები დაძრწიან, ხილით დახუნძლული ხეები მოუკრეფავ ნაყოფს ვეღარ უძლებს. ერთ-ერთს ვწყვეტ და ამ უაზროდ დაღუპული, დაქცეული სიცოცხლეების გამო გული მწარე სინანულით მევსება. ხანდახან გულისამრევ სისხლის გუბეს ვაწყდებით, ბაღში ან სარდაფში-ცხედარს, რომელიც მეზობელმა და ნათესავმა ნახევრად ჩაფლა მიწაში.

მოკლულები სულ კაცები არიან, მოხუცები და ახალგაზრდები: თავის სახლთან, ტყვიავში მოკლული კობა წაქაშვილი 37 წლის იყო, მისი მეზობელი მიქაელ მელითაური - 71-ის. მათი ცხედრები 5 დღე სახლში ინახებოდა. მიქაელის ცოლი 70 წლის გულო გვამებს ძმარს ასხვადა, უბრალოდ ფიზიკურად ვერ შეძლო ცხედრების გადატანა და დაკრძალვა. ეს ლომაიას მცველებმა გააკეთეს, ტყვიავში მისი პირველი ჩამოსვლისას. ტყვიავში 12 მოკლული დავითვალეთ. სხვა სოფლებში რუსების დაბომბვების შედეგად დანგრეული სახლები ვნახეთ, მაგალითად კარბში, სადაც 8 ადამიანი დაიღუპა. აქვეა ოსების მიერ ძირფესვიანად დამწვარი სოფლები. ისინი ისე გაავებით მოქმედებდნენ, რომ ბენზინგადასხმული ბაღები ერთიანად აალდა და ახლა ბალახსა და გაშავებულ სახლებს შორის ძროხების ჩონჩხი და ქათმების დანახშირებული პატარა გვამები მოჩანს.

სოფლის შესასვლელში გადმოტრიალებული დაცხრილული მიკროავტობუსი ეგდო

როგორც ჩანს, სახლებს ამორჩევით ანგრევდნენ - ერთი სახლი გადამწვარია, სამი მომდევნო მხოლოდ გაძარცვულია, მაგრამ ხელუხლებელი. ლომაიას თქმით, რაც სოფლელებმაც დაამოწმეს, ოსებს ზუსტი სიები ჰქონდათ და პირველ რიგში გავლენიან ადამიანებს ერჩოდნენ - მასწავლებელს, პოლიციელს, მერიის თანამშრომელს. გადარჩენილები ჰუმანიტარულმა ტვირთმა და სიგარეტმა, რომელიც ლომაიამ დაარიგა, რა თქმა უნდა, გაახარა. მაგრამ ყველგან კარგად როდი გვხდებოდნენ. საშინელი კონფლიქტების მოწმენი გავხდით - სიშლეგემდე განრისხებული კაცები ლომაიას უყვიროდნენ: მიშამ მიგვაგდო, ჩვენს ოსებივით, რუსულ პასპორტს ვითხოვთ! რუსები, თქვენგან განსხვავებით, დაგვიცავენ მაინც. ლომაია მშვიდად და მოთმინებით პასუხობს, არც ერთ წუთს არ იცვლის მოჩვნებითად მორჩილ გამომეტყველებას.

ყველა სოფელი, რომელიც მოვიარეთ, ”უსაფრთხოების ზონებშია” განთავსებული. ამ ზონებზეა ლაპარაკი ნიკოლა სარკოზის შუამავლობით დადებულ ხელშეკრულბაში, მაგრამ რუსები ამ სივრცეებს ასეთად სულაც არ მიიჩნევენ: საზღვრის მეორე მხარეს, ნამდვილი ეთნიკური წმენდები მიდის. ედუარდ კოკოითიმ, თვითგამოცხადებული რესპუბლიკის, სამხრეთ ოსეთის პრეზიდენტმა, პირდაპირ განაცხადა: ”ოსეთის ტერიტორიაზე” არც ერთი ქართველი აღარ დაბრუნდება. სოფლებიდან, სადაც ეთნიკური ქართველები ცხოვრობენ, მოსახლეობას სისტემატურად დევნიან, მათ სახლებს კი, როგორც ამბობენ, მიწასთან ასწორებენ.

მერეთში კუისიდან დევნილებს ჟურნალისტები ესაუბრებიან, ისინი ამტკიცებენ, რომ მათ სოფელში არც ერთი სახლი არ გადაურჩა ნგრევას. ლომაია იქით გამგზავრებას გვთავაზობს - უნდა, რომ ყველაფერი საკუთარი თვალით ვნახოთ, მაგრამ მცველებს ოსი სნაიპერების ეშინიათ, რუსი მედესანტეებიც ადასტურებენ, რომ იქ ჩვენს უსაფრთხოებას ვეღარ დაიცავენ. ზოგიერთი ჟურნალისტის ენთუზიაზმის მიუხედავად, ლომაია თავის იდეაზე უარს ამბობს. ამის ნაცვლად ”ექსკურსიას” ცხინვალის მახლობელ სოფელ თირძნისში ვასრულებთ. აქაც იგივე ვითარებაა, რაც ტყვიავში.
სოფლის შესასვლელში ტყვიით დაცხრილული, გვერდზე გადმოტრიალებული მიკროავტობუსი გდია, გარშემო ნამსხვრევები და პასპორტებია მიმოფანტული. ერთ-ერთი მგზავრის ცხედარი აქვე, ხეხილშია დაგდებული. ფოტოგრაფები და ოპერატორები, ერთმანეთის ხელს კრავენ, ცდილობენ მიცვალებულს სურათი გადაუღონ - ამაოდ, ამ კადრებს ვერსად გამოიყენებენ, ცხედარი უკვე გახრწნილია-გაშავებულ, ჭიებით სავსე სხეულს საშინელი სუნი ასდის.

ორი დღის მერე რუსებმა სამხრეთ ოსეთში ვიზიტის ორგანიზება გადაწყვიტეს. ამჯერად ყველაფერი სხვანაირად ხდებოდა. ლომაია არაფერში ერეოდა, მხოლოდ ჟურნალისტების შეკითხვებს პასუხობდა, მაგრამ მათ თავის ვერსიას აღარ აჩეჩებდა: ნანახი სავსებით საკმარისი იყო. რუსულ ექსკურსიას სრულიად უცერემონიო ალექსანდრე მაჩევსკი ხელმძღვანელობდა, საზოგადოებასთან ურთიერთობაზე პასუხისმგებელი პირი. დაბალი, ჩაფსკვნილი, გარუჯული მაჩევსკი ერთავად რაღაცას გაჰკიოდა. ჟურნალისტებმა სულ მალე ”პატარა ჰებელსი” შეარქვეს.

პირველსავე ქართულ სოფელში, რომელიც ლომაიასთან ერთად უკვე მოვინახულეთ, მან იმპროვიზირებული პრესკონფერენცია მოაწყო და კამერების წინ განაცხადა, რომ შენობების ნგრევა გაზის აფეთქებამ, თუ მოკლე ჩართვამ გამოიწვია. კიდევ ერთი ვერსია ჰქონდა - ყველაფერი ქართულმა სპეცსამსახურებმა რუსეთის დისკრედიტირების მიზნით გააკეთეს.”საშა” - ვერ მოითმინა ერთმა ბრიტანელმა ჟურნალისტმა სათვალის ზემოდან, ისე რომ უბის წიგნაკი არ ხელიდან არ გაუშვია -”ნუთუ გგონიათ, რომ თუნდაც ერთ თქვენს სიტყვას დავუჯერებთ”. ”თქვენ მიგაჩნიათ, რომ ვცრუობ?” - იკივლა საშამ. ”სიამრთლე გითხრათ - კი” - ჩუმად უპასუხა ჟურნალისტმა, რამაც საშა ისე გააცეცხლა, რომ ჩვენი ჯგუფიდან ბრიტანელის გაძევებაც კი სცადა.

მოგვიანებით ცხინვალის დასავლეთით, ძალიან დანგრეული ოსური სოფელი ხეთაგუროვი მოვინახულეთ. ქართველები არ უარყოფენ, რომ ეს სოფელი დაბომბეს, მაგრამ ამტკიცებენ, რომ იქ რუსების მძიმე არტილერია იდგა. ადგილობრივები ამბობენ, რომ აქ მხოლოდ სამოქალაქო პირთა საომარი ჯგუფები იდგა, რომლებმაც პირველივე ზალპის შემდეგ დატოვეს სოფელი. მაგრამ ისიც უნდა ვთქვათ, რომ მსგავს განცხადებებს მაინცდამაინც ვერ ენდობი - მშვიდობიანი მოსახლეობა დაშინებული იყო და სარდაფებში იმალებოდა, ხოლო საშას გაუთავებელი შეძახილები: "Go, guys, go! Go, go, go!!! Twenty minutes! "- რაიმეს გადამოწმების საშულებას არ გიტოვებდა. ასეთ პრობლემებს მუდმივად ვაწყდებოდით. ცხინვალში 10 წლის ბიჭმა სრულიად სერიოზულად მითხრა, რომ ქართველები თავიანთ ტანკებს მოჭრილი თავებით ამკობდნენ. ”შენ ეს თვითონ ნახე?” - ვკითხე მე.

- არა, ამხანაგმა მომიყვა.

- მან თვითონ ნახა?

- არა, მაგრამ მაგასაც მოუყვნენ.

ბიჭი აბსოლუტურადაა დარწმუნებული თავის სიმართლეში ისევე, როგორც ქართველი კაცი კარალეთიდან, რომელიც ამტკიცებს, რომ რუსებმა და ჩეჩნებმა მისი 100 თანასოფლელი დახოცეს, მაგრამ ვერც ერთის სხეულს ვერ გვიჩვენებს.

რუსებმა პირველ რიგში საშინლად დანგრეულ ებრაულ უბანში წაგვიყვანეს (აქ ებრაელები დიდი ხანია აღარ ცხოვრობენ, საბჭოთა ხელისუფლების დაფუძნების პირველივე წლებიდან. ”მათ ამას წიათ გაიხსენეს ეს დასახელება” - ამიხსნა თბილისში პატრიკ ვორსმა - ”საერთაშორისო საზოგადოებაზე ეს ყოველთვის საჭირო შთაბეჭდილებას ახდენს - ბომბებით დანგრეული ებრაული უბანი”.

პირველი ნაწილის დასასრული/გაგრძელება იქნება

ორიგინალი