თავისუფლების ლიმიტი ქართულ პრესაში

დენ ბილევსკი და მაიკლ შვირცი
6 ოქტომბერი 2008

თბილისი, საქართველო - მთავარ ქართულ ოპოზიციურ არხზე, "იმედზე" 7 ნოემბერს კამერები ჯერ კიდევ ჩართული იყო, როდესაც ავტომატებით შეიარაღებული ნიღბიანი პოლიციელები სტუდიაში შეიჭრნენ, აღჭურვილობა დალეწეს, თანამშრომლებსა და სტუდიაში მიწვეულ სტუმრებს იატაკზე დაწოლა უბრძანეს და მობილური ტელეფონები ჩამოართვეს. საინფორმაციო გამოშვების წამყვანი ბოლო წუთამდე ეთერში რჩებოდა და ამ აურზაურს მსვლელობის კვალდაკვალ აღწერდა. შემდეგ კი ეკრანი ჩაქრა.

რეიდის საბაბი ხელისუფლებამ ასე ჩამოაყალიბა - "იმედი" თავისი მფლობელის, ბადრი პატარკაციშვილის განცხადებას გადასცემდა, სადაც ის პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის დამხობის პირობას იძლეოდა. ყველაფერი კი არეულობისა და კრიზისის პროვოცირებას ისახავდა მიზნად.

მანამდე, იმავე დღეს ხელკეტებითა და რეზინის ტყვიებით შეიარაღებულმა პოლიციამ ანტისახელისუფლებო მშვიდობიანი მიტინგი დაარბია, რის შემდეგაც ცხრადღიანი საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა.

მას მერე 11 თვე გავიდა. ქვეყანა დასავლეთსა და რუსეთს შორის დაპირისპირების წინა ხაზზე აღმოჩნდა და ქართულ დემოკრატიას ისევ გამოცდის ჩაბარება უწევს.

საქართველო და მისი მხარდამჭერები ამერიკაში, ორივე პარტიის პრეზიდენტობის კანდიდატების ჩათვლით, ქვეყანას არასტაბილური რეგიონის პატარა, გულად დემოკრატიულ სახელმწიფოდ წარმოაჩენენ და მიაჩნიათ, რომ ის ნამდვილად იმსახურებს ნატოში ინტეგრაციას. არადა კრიტიკოსები, რომელთა რიცხვიც ქვეყნის შიგნითაც და გარეთაც მატულობს, ამტკიცებენ, რომ საქართველოს დემოკრატია დასავლურ სტანდარტებს არ შეესაბამება და ამის აშკარა დასტურად პრესის თავისუფლების შეზღუდვა მოყავთ.

ტელეგენური, ნიუ-ორკში გაწვრთნილი ადვოკატი მიხეილ სააკაშვილი ხელისუფლებაში 2004 წელს "ვარდების რევოლუციის" სახელით ცნობილი საპროტესტო მოძრაობის ტალღაზე მოვიდა და წარსული ავტორიტარიზმის დაძლევის აღთქმა დადო. კოლუმბიის უნივერსიტეტის ექსპერტის, ლინკოლნ მიტჩელის აზრით, დღეს სააკაშვილი ნახევრად ავტორიტარული ქვეყნის მმართველია, თუმცა მუდამ იმას ირწმუნება, რომ ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებს შორის ყველაზე დემოკრატიული ქვეყანა საქართველოა.

"სიმართლე ისაა, რომ სააკაშვილის ხელისუფლებამ ამ ბოლო ოცი წლის განმავლობაში უკვე მეოთხე ერთპარტიული მმართველობა დააწესა" - ამბობს მიტჩელი - "და ყველაზე ცხადად ამას სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვა ადასტურებს".

ნიუ-ორკის უფლებადაცვითი ორგანიზაციის, Freedom House-ის ბოლო ანგარიშში ნათქვამია, რომ პრესის თავისუფლების ხარისხით საქართველო ნიგერიას, მალავის, ინდონეზიას და უკრაინას ჩამორჩება. უკანასკნელი საქართველოსავით ნატოში ინტეგრირებას ესწრაფვის. ამავე ანგარიშის თანახმად, პრესის თავისუფლების ხარისხი საქართველოში ისეთივეა, როგორც კოლუმბიაში.

სახელმწიფო დეპარტამენტის 2008 წლის ანგარშშიც ნათქვამია, რომ სიტყვის, პრესისა და შეკრებათა თავისუფლების თვალსაზრისით საქართველოში 2007 წლის კრიზისის განმავლობაში ვითარება გაუარესდა. გარდა ამისა, მოდის ცნობები, რომელთა თანახმადაც "სამართალდამცავი სტრუქტურის წარმომადგენლები დაუსჯელად მოქმედებენ" და "ხელისუფლება სასამართლოზე ზეწოლას ახორციელებს".

სოზარ სუბარი, საქართველოს ომბუდსმენი და პარლამენტის მიერ დანიშნული დამოუკიდებელი მეთვალყურე ხელისუფლებას იმაში სდებს ბრალს, რომ ქვეყნის ყველა მნიშვნელოვან სამაუწყებლო კომპანიებში დირექტორებად მთავრობისადმი ლოიალური დირექტორების დანიშვნით, მთავრობამ ქვეყანაში პრესის თავისუფლება მოსპო.

"ის, რომ საქართველო დემოკრატიის გზას ადგას და თავისუფალი პრესა აქვს მითია, რომელიც დასავლეთმა ირწმუნა" - გვითხრა სუბარმა - "პრესისა და გამოხატვის თავისუფლების ჩვენი კანონები მსოფლიოში ერთ-ერთი საუკეთესოა , მაგრამ რეალურად, ხელისუფლებას იმდენად ეშინია კრიტიკის, რომ თავს ესხმის მედიის ოფისებს, აშინებს ჟურნალისტებს და აღჭურვილობას ულეწავს".

ნინო ზურიაშვილი, რომელიც საგამოძიებო ჟურნალისტიკაში მუშაობს ამბობს, რომ ცენზურისგან თავის დაღწევის მიზნით ინტერნეტში მაუწყებლობს. მისი თქმით, სააკაშვილის მმართველობის ქვეშ საინფორმაციო გამოშვებათა რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა, ხოლო რამდენიმე პოლიტიკური თოქ-შოუ ეთერიდან მოიხსნა. "პარადოქსი ისაა, რომ ვარდების რევოლუციამდე პრესა უფრო თავისუფალი იყო" - განაცხადა ზურიაშვილმა.

სააკაშვილმა ნიუ-ორკში ვიზიტად ყოფნისას აღიარა: "ჩვენ მეტი დებატები და მეტი ტრანსპარენტულობა გვჭირდება" და აქვე დაამატა, რომ "არ არსებობს არავითარი ტაბუ".

პრემიერ-მინისტრისა და სააკაშვილის ერთგული მოკავშირის, ლადო გურგენიძის მტკიცებით, მედია საშუელაბათა გაერთიანება საბაზრო მოთხოვნებითაა განპირობებული. სარეკლამო ბაზარი საქართველოში 50$ მილიონს უდრის, რაც ათეულობით მაუწყებლის შესანახად არასაკმარისია. გურგენიძე "იმედის" პრეცედენტს საქართველოს "საუკეთესო მომენტად" არ მიიჩნევს, მაგრამ დაჟინებით ამტკიცებს, რომ ოპოზიცია ქართულ მედიაში საკმაოდაა წარმოდგენილი.

"მთელი ეს მითქმა-მოთქმა ცენზურაზე - გაცვეთილი კლიშეა" - ამბობს გურგენიძე და იმაზე მიგვითითებს, რომ საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნებისას ოპოზიციასა და ხელისუფლებას მთავარ სამაუწყებლო არხებზე თანაბარი საეთერო დრო დაეთმოთ.

ზოგიერთი ოპონენტის განცხადებით, რუსულ-ქართული დაპირისპირებისას, აგვისტოში ცენზურის მაგალითები ყველაზე ნათლად გამოიხატა. ისინი ბრალს სდებენ ხელისუფლებას იმაში, რომ ომის მსვლელობისას ის რეალობას ამახინჯებდა და საქართველოს ხან მსხვერპლად, ხან კი გამარჯვებულად წარმოადგენდა.

თბილისის დამოუკიდებელი ტელეკომპანიის, "კავკასიის" დირექტორი ნინო ჯანგირაშვილი ყვება, რომ 10 აგვისტოს, როდესაც სააკაშვილი ცეცხლის შეწყვეტას მოითხოვდა, მთავრობის წარმომადგენლები ბრიფინგზე მაუწყებლებს არწმუნებდნენ - სეპარატისტული რეგიონის დედაქალაქს, ცხინვალს ქართული ჯარები აკონტროლებენ. ამ დროს კი ქართველი ჯარისკაცები "კავკასიაში" რეკავდნენ და ყვებოდნენ, რომ რუსებს ალყაში ყავთ მოქცეული და ტყეში იმალებიან.

ჯანგირაშვილმა განაცხადა, რომ თავს იკავებს იმ ინფორმაციის სრულად გადაცემისგან, რომელსაც რეალურად ფლობს, რადგან ეშინია, რომ მაუწყებლობას შეუწყვეტენ ან რუსეთის აგენტად გამოაცხადებენ. "თვითცენზურას ვეწევით, რადგან შიშისა და მუქარის ატმოსფეროში ვმუშაობთ" - ამბობს ჯანგირაშვილი.

საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილემ, მმართველი პარტიის წევრმა და ასევე სააკშილთან დაახლოებულმა პირმა, გიგა ბოკერიამ გვითხრა, რომ ომის მსვლელობისას მთავრობამ მაუწყებლებს მართლაც სთხოვა გარკევული ტიპის ინფორმაციის შეზღუდვა. ეს ნაბიჯი მხოლოდ იმას ისახავდა მიზანად, რომ თავიდან აეცილებინათ პანიკა და არ მიეცათ რუსებისთვის ინფორმაციის პროპაგანდისტულ მიზნებში გამოყენების საშუალება. მაგრამ ამავე დროს, გიგა ბოკერიამ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ ჟურნალისტები დაზუსტებულ ინფორმაციას იღებდნენ. ქართული ძალების უკან დახევა 10 ოქტომბერს საჯაროდ გამოცხადდა. შუა დღეს ქართულ საინფორმაციო საშუალებებში გადაიცა, რომ ცხინვალს რუსები აკონტროლებენ.

ხელისუფლების ოპონენტები ამბობენ, რომ საინფორმაციო გამოშვებების კონტროლი ყველაზე ნათლად რუსთავი 2-ის, ყველაზე პოპულარული ქართული არხის, მაგალითზე ჩანს. როდესაც სააკაშვილი ხელისუფლებაში მოვიდა, მან ამ არხზე თავისი უფლებების განმტკიცება დაიწყო, ამბობს ქიბარ ხალვაში, რუსთავი-2-ს ყოფილი მფლობელი, რომელიც ახლა ხელისუფლებას აკრიტიკებს.

ხალვაშმა ინტერვიუში განაცხადა, რომ 2004-ში მისმა ახლო მეგობარმა, შემდგომში საქართველოს თავდაცვის მინისტრმა ირაკლი ოქრუაშვილმა, რუსთავი 2-ის აქციათა ძირითადი პაკეტის შესყიდვა სთხოვა. ხალვაშმა თანხმობა განუცხადა. ორი წლის შემდეგ, როდესაც ოქრუაშვილი ოპოზიციაში გადავიდა, სააკაშვილმა პირადად აიძულა არხის აქციათა 78%-ის გაყიდვა. მყიდველი თავად ხელისუფლებამ შესთავაზა და მისი ვინაობა ხალვაშისთვის უცნობია. "მან მითხრა, რომ თუ საქართველოში მშვიდად ცხოვრება მინდა, უარი უნდა ვთქვა ჩემს წილზე" - ამბობს ხალვაში.

როგორც კი თავისი წილი დათმო, ხელისუფლება იმავე წამს მუქარაზე გადავიდა და მის სამშენებლო და სამომხმარებლო ბიზნესს შეუტია. ის ფინანსურმა სამსახურებმა 37$ მილიონით დააჯარიმეს, რის შედეგადაც ხალვაში გაკოტრდა. ახლა ის გერმანიაშია და პოლიტიკურ თავშესაფარს ითხოვს.

ბოკერია, საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილე, უარყოფს ხალვაშის ბრალდებებს და მათ პოლიტიკურად მოტივირებულად მიიჩნევს. მისი ბიზნესი დაჯარიმდა იმიტომ, რომ კანონი დაირღვა.

რუსთავი-2-ის ლიცენზიის თანახმად, რომელიც 2007 წლით არის დათარიღებული და საქართველოს მარეგულირებელ კომისიაში ინახება, არხის აქციათა ძირითად პაკეტს ჯეომედია ჯგუფი ფლობს. ორგანიზაცია მარშალის კუნძულებზეა რეგისტრირებული, ხოლო მისი დირექტორის სახელი უცნობია. აქციათა შედარებით მცირე პაკეტი საქართველოს ინდუსტრიული ჯგუფის მფლობელობაშია. ჯგუფს ორი ძმა აკონტროლებს - დავით ბეჟუაშვილი, მმართველი პარტიის წევრი და გელა ბეჟუაშვილი, საქართველოს საგარეო დაზვერვის სამსახურის უფროსი.

ირაკლი ჩიქოვანი, რომელიც ბოლო 10 თვეა რუსთავი 2-ის გენერალური დირექტორია, აცხადებს, რომ რამდენადაც იცის, ხელისუფლება ჟურნალისტებზე ზეწოლას არ ახორციელებს.

"ვფიქრობ, წარმოუდგენილია, რომ ჟურნალისტებს ვინმემ რაიმე აუკრძალოს და მათ ეს უსიტყვოდ შეასრულონ" - გვითხრა ჩიქოვანმა.

ეკა ხოფერიამ, რუსთავი 2-ის ახალი ამბების ყოფილმა ხელმძღვანელმა განაცხადა, რომ იმ დროს, როდესაც საინფორმაციო სამსახურს ხელმძღვანელობდა, მისი ტელეფონი არ ჩერდებოდა - გაუთავებლად ურეკავდნენ ხელისუფლების წარმომადგენელები და მათთვის სასურველ რეპორტაჟებს უკვეთავდნენ. ზეწოლა იმდენად ძლიერი იყო, რომ, ბოლოს, 2006 წლის ივლისში, როდესაც ბანკის თანამშრომლის მკვლელობის საქმესთან დაკავშირებით, ხელისუფლება მის პოზიციაზე ზეგავლენას ცდილობდა, ხოფერია პირდაპირი ეთერის მსვლელობის დროს, პროტესტის ნიშნად, თანამდებობიდან გადადგა. ამ მკვლელობაში შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები იყვნენ გარეული.

იმავე წლის აგვისტოში რუსთავი 2-ის თანამშრომლებმა გენერალური დირექტორის გადაყენება და ხელისუფლების წარმომადგენლით მისი შეცვლა გააპროტესტეს.

ხოფერია ამბობს, რომ ქართველი ჟურნალისტები იმსახურებენ კრიტიკას - ისინი ზედმეტად ახლოს იყვნენ ხელისუფლების წარმომადგენლებთან. ხოფერია ყვება, რომ საქართველო, ახალგაზრდა, განვითარებადი დემოკრატიაა. ჟურნალისტები და ისინი, ვინც შემდეგ პოლიტიკაში წავიდნენ "ვარდების რევოლუციამდე" ერთად მუშაობდნენ. "ისინი ჩვენი მეგობრები იყვნენ, ერთ წრეში ვტრიალებდით" - ამბობს ხოფერია. დრო დაგვჭირდა, რომ ახალ რეალობას შევგუებოდით. ხშირად პოლიტიკოსებივით ვიქცეოდით. მეტი თავშეკავება გვჭირდებოდა".

რაც შეეხება "იმედს" - არხმა მუშაობა სექტემბრის დასაწყისში განაახლა. ახლა ის ჯოზეფ ქეის საკუთრებაშია, ხელისუფლების მხარდამჭერი ბიზნესმენის. ჯოზეფ ქეი პატარკაციშვილის, "იმედის" დამფუძნებლის ნათესავია. (რუპერტ მერდოკი, რომელიც "იმედის" ერთ-ერთი მმართველი იყო, აღარ ფლობს კომპანიის აქციებს). პატარკაციშვილი "იმედის"დარბევის შემდეგ საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობდა. ის ხელისუფლების წინააღმდეგ შეთქმულებაში დაადანაშაულეს. არჩევნების წაგების შემდეგ, გასულ წელს პატარკაციშვილი თავის სახლში, ლონდონის მახლობლად გულის შეტევით გარდაიცვალა.

ნონა ყანდიაშვილი, პატარკაციშვილის ოჯახის სპიკერი აცხადებს, რომ ოჯახი ასაჩივრებს ქეის უფლებებს ტელეკომპანიაზე. "იმედს" მისი პრომთავრობული განწყობების გამო, ქართველმა ჟურნალისტებმა მეტსახელად რუსთავი 3 უწოდეს.

ორიგინალი