ამერიკული ეპოქის დასასრული

ჟან-მარკ ვიტორი
10 ოქტომბერი 2008

იყო დრო, როდესაც ფორტ ნოქსის ოქრო ამერიკული დოლარის გარანტს წარმოადგენდა. ის დრო გავიდა, როდესაც 1971 წლის 15 აგვისტოს რიჩარდ ნიქსონმა ყვითელ ლითონსა და მწვანე ბანკნოტს შორის კავშირი გაწყვიტა. იყო დრო, როდესაც დოლარი უნივერსალური ვალუტა გახლდათ, როდესაც ყველაზე მყარ გარანტიას მსოფლიოში ამერიკის სახელმწიფოს ხელმოწერა წარმოადგენდა. ეს დროც დასასრულს უახლოვდება.

საშინელი ფინანსური კრიზისი, რომელშიც უკვე ერთი წელია რაც ცხოვრება გვიწევს, უოლ-სთრითზე გამოცხვა. მანჰეტენის ყველა პრესტიჟულმა და ქედმაღღალმა ბანკმა, ასე თუ ისე ბოლო ნახევარი წლის განმავლობაში დახმარება ითხოვა. Lehman გაკოტრდა, Bear Stearns და Merrill Lynch სასწრაფოდ გამოისყიდეს, Goldman Sachs და Goldman Sachs ბოლო წუთს ფინანსური დახმარება მიიღეს. ამ ქარიშხალში დოლარის მიმართ ნდობა შემცირდა. ბოლო დღეებში ამერიკული ვალუტა ევროსთან შედარებით მკვეთრად გაიზარდა, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ რაც კრიზისის ტალღამ ატლანტიკა გადალახა. თუმცა ეს მხოლოდ ერთი ამოსუნთქვაა. ამერიკული ვალუტა იაპონურ იენთან შედარებით ეცემა. ხოლო დოლარის წინააღმდეგობა სხვა აზიურ ვალიუტებთან შედარებით, პირველ რიგში იმით აიხსნება, რომ ჩინეთის პლიტიკური ხელმძღვანელობა ყველაფერს აკეთებს იმისთვის, რომ მწვანე ბანკნოტის ღირებულება შეინარჩუნოს. ბოლოს და ბოლოს ეჭვები ამერიკული სახელმწიფოს მიმართ ჩნდება. ამიერიდან ფინანსურ ბაზრებზე მოთამაშეეები ფსონს იმაზე დებენ, რომ ვაშინგტონს ვალის გადახდა არ შეუძლია. ფინანსური კრიზისის ქაოსში ეს ყველაზე რადიკალური, ყველაზე ახალი შემაშფოთებელი ფაქტორია, რაც დროთა განმავლობაში უმძიმეს შედეგებს გამოიღებს. მარტივად რომ ვთქვათ, უბრალოდ ახალი მსოფლიო წესრიგი იხატება.

და სწორედ იმ დროს, როდესაც პოლიტიკურ და ინტელექტუალურ მიმბაძველთა კლასი სახელმწიფოს რეაბილიტაციით ხარობს, მის ფინანსურ უძლეველობას უპრეცედენტო ფულადი მიწისძვრა ანგრევს. დედაქალაქებს კაპიტალი არ ყოფნით. ამ კვირაში ერთი ციდა ისლანდია (350 ათასი მაცხოვრებლით) იძულებული გახდა საკუთარი ბანკების გადასარჩენად რუსეთისთვის რამდენიმე მილიარდი ევრო ეთხოვა. გასულ კვირას შედარებით მოზრდილმა ქვეყნამ, ბელგიამ (11 მილიონი მოსახლე), სერიოზული დამცირება გადაიტანა, მან Fortis-ის ნაციონალიზაცია მოახდინა, მაგრამ ფინანსისტები ბანკს მაინც ზევიდან უყურებდნენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მათ სამეფოს გარანტიები არად ჩააგდეს. ფინასისტების აზრის შესაცვლელად საჭირო გახდა ბანკი BNP Paribas-ის, ფრანგული ბანკის საკუთრებაში გადასულიყო, რომელიც უფრო დიდია და შესაბამისად უფრო დიდი ჯიბეც აქვს. სახელმწიფოს, ამ შემთხვევაში უკვე მსხვილი სახელმწიფოს მიმართ უნდობლობის კიდევ ერთი მაგალითი: საპროცენტო განაკვეთი იტალიაში (60 მილიონი მაცხოვრებელი) ახლა 1%-ით მეტია, ვიდრე გერმანიაში, თუმცა სულ რაღაც ექვსი თვის წინ ეს სხვაობა სამჯერ ნაკლები იყო. ამ შემთხვევაშიც ფინანსურ მოთამაშეებს ეჭვი ეპარებათ, რომ სახელმწიფო საკუთარ ვალდებულებებს შეასრულებს.

ამერიკის შეერთებული შტატები აქამდე არ მისულა, ყოველ შემთხვევაში ჯერჯერობით. თუკი მათ სახელმწიფო ვალს მომავალ წელს 70%-სთვის უნდა მიეღწია, იტალიაში ის 100%-ს, იაპონიაში კი 180%-ს შეადგენს. მთელი მსოფლიოს ინვესტორები ამერიკული ხაზინის ობლიგაციებს ებღაუჭებიან. რეიტინგული სააგენტოები რეგულარულად გვახსენებენ, რომ ამ ვალის ვალდებულებებს ჯერ კიდევ მინიჭებული აქვთ რეიტინგი ААА, რომელსაც ყველაზე საიმედო მსესხებლებს ანიჭებენ. მაგრამ უნდობლობა იზრდება. აშშ-ში დეფოლტის შესაძლებლობა ძალიან მცირეა, მაგრამ ბოლო ექსვი თვის განმავლობაში ის გაორმაგდა: მსგავსი უნდობლობა სხვა მსხვილ ქვეყნებს არ შეხებია.

გარდა ამისა, უცხოელი ინვესტორები, რომლებიც ასობით მილიარდი დოლარის ღირებულების ამერიკულ სახელმწიფო ქაღალდებს ყიდულობენ, სულ უფრო შეშფოთებულები არიან. ვაშინგტონმა ეს კარგად იცის. ამის ნათელი დადასტურება ერთი გადაწყვეტილებაა: გასულ თვეში Fannie Mae და Freddie Mac გადარჩენის ფაქტი. უძრავი ქონების ბაზრის დაცემის პროცესში, ოპოთეკური ბაზრის დეფინანსირების ორი გიგანტის გადარჩენა, ლოგიკურად გამოიყურებოდა. მაგრამ თუკი ამ ოპერაციის შედეგად აქციონერები გაძარცვულები აღმოჩნდნენ, მსესხებლები თავის მხრივ მთლიანად დაცულები არიან. მაგალითად, სადაზღვევო AIG-ის კრედიტორებს ასეთი ქათინაურის უფლება არ მიუღიათ. რატომ? რატომ და იმიტომ, რომ აზიურმა ცენტრალურმა ბანკებმა ვაგონებით შეისყიდეს Freddie და Fannie გამოშვებული ობლიგაციები, რომლებიც რეკლამაში ყველას "ამერიკული ოცნების" ასრულებას ჰპირებოდნენ. შეუძლებელი იყო, ვინმეს გაერისკა, რომ ასეთი კარგი კლიენტები გაბრაზებულიყვნენ!

ყველა ამ ძალისხმევის მიუხედავად, ჭია ნაყოფს უკვე შეუჩნდა. უნდობლობა გაჩნდა ამერიკული ხაზინის ობლიგაციების მიმართ. არადა, ეს ობლიგაციები მსოფლიო ფინანსურ სიტემაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ: ისინი ამ სისტემის საფუძველს წარმოადგენენ. ყველაფერი მათზეა აგებული - მოხერხებული თამაშით - სხვაობაზე პროცენტულ განაკვეთთან მიმართებაში. მსოფლიო ეკონომიკაში დოლარის როლს ეს განსაზღვრავს. ამ სფეროში შექმნილი ქარიშხალი იმ წესრიგს არყევს, რომელიც თითქმის ერთი საუკუნის წინ შეიქმნა. ის ამერიკის შეერთებული შტატების ფინანსურ უძლეველობას ანგრევს.

ქვეყანამ რამდენიმე ათეული წელი დახარჯა იმაზე, რომ ფინანსური პირველობა მოეპოვებინა. XX საუკუნის დასაწყისში ამერიკის ეკონომიკამ მსოფლიოში პირველი ადგილი დაიკავა. მისი ფინანსური სისტემა კრიზისიდან კრიზისამდე იქმნებოდა. ასე, მაგალითად 1907 წლის ფინანსური კრახის შედეგად ფედერალური სარეზერვო სისტემა შეიქმნა. მისი გამყარება ხდებოდა 1920-იან წლებში, როდესაც დოლარმა ფუნტ სტერლინგს გაუსწრო (თუმცა, ბრიტანული ვალუტის შენასანარჩუნებლად მწვანე ბანკნოტების მასირებული ემისია იმ "საპნის ბუშტად" იქცა, რომელიც 1929 წელს გასკდა). ის გამყარებული იყო 1944 წელს ბრეთონ-ვუდსში დადებული ხელშეკრულებებით. და აი, ეს ისტორია ფინანსური სახლების კრახით სრულდება, რომლებიც ერთმანეთის მიყოლებით ინგრევა. მთავრობა პირველად გახდა იძულებული ფედერალური სარეზერვო სისტემის დეკაპიტალიზაციისთვის მიემართა, რომელიც "ტოქსიკური" აქტივებით დასუსტებული გახლდათ. ეს აქტივები მან გაგუდული ბანკირებისგან ცოტაოდენი ჟანგბადის სანაცვლოდ გამოისყიდა.

დღევანდელ ბურუსში რთულია დაინახო, თუ ვინ შეცვლის ამერიკას მსოფლიო ფინანსური სისტემის ცენტრის როლში. ჩინეთს ამის ძალა არ აქვს: პირველი ადგილისთვის ბრძოლაში დღეს ის იგივე პოზიციებზეა, რომელზეც 1900 წელს ამერიკა იყო. ევროპა თავისი შიდა დაპირისპირებებით გაუთავებელ ბაქიბუქშია. თავად ევროს არსებობაც კი, რომელიც ბოლო წლებში მსოფლიო სავალუტო რეზერვებში დოლარის საზიანოდ გაიზარდა, თავად ევროპელმა ლიდერებმა შეიძლება კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენონ, იმ მოტივით რომ "ყველას თავისი უნდა". არცერთი სხვა სუპერსახელმწიფო არ არის საკმარისად სანდო, იმისთვის, რომ ახალ ფინანსურ ცენტრად გადაიქცეს. თუკი რამდენიმე მსფოლიო ეკონომიკა ისეთი ფინანსური მეტროპოლიების ირგვლივ არ გაერთიანდება, როგორებიცაა ნიუ-იორკი, ლონდონი, ფრანკფურტი, დუბაი, შანჰაი, სან-პაოლო და იოჰანესბურგი... ეს ფინანსური კრიზისი რადიკალურად ახალია და მასში გარკვევა სწორედ ამიტომ გვიჭირს. პოსტკრიზისული მსოფლიოც რადიკალურად ახალი იქნება.

ორიგინალი