ისტორიის ცენტრში

8 ოქტომბერი 2008

ორშაბათი

უშიშარ მოგზაურებს კავკასიისკენ გული ყოველთვის მიუწევდა. სამი ძველი იმპერიის, სპარსეთის, თურქეთის და რუსეთის, საზღვრებს შორის მოქცეულ ამ მიწას მთები და ზღვები ამშვენებს. ეს ტერიტორია ყოველთვის სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი იყო (და ასეთად რჩება, რაც რუსეთისა და საქართველოს ხანმოკლე ომმა საქართველოში კიდევ ერთხელ დაადასტურა). აქაურობა მაცდური ეგზოტიკურობით გიზიდავთ, აუცილებლად გიჩნდება ასოციცია ცეცხლოვან მთიელზე, რომელიც მთელი მე-19 საუკუნე რუსეთის იმპერიის გაუთავებელ თავდასხმებს შეუპოვრად ებრძოდა. რუსეთს კავკასიის მიერთება თავის ტერიტორიებთან ყოველთვის უნდოდა.

სამხრეთ კავკასიის სამივე ქვეყნის (აზერბაიჯანის, სომხეთისა და საქართველოს) მონახულება მინდოდა. პირველად ბაქოში ჩავედი, წარსულ ომებში რუსებისთვის სწორედ ბაქო იყო მნიშვნელოვანი დასაყრდენი. ძველ ქალაქს კიდევ შერჩენია ახლო აღმოსავლური ხიბლი, მაგრამ თვალს კაშკაშა ახალშენები, ექსტრავაგანტული დიდი ავტომანქანები, ჯიპები და გზატკეცილებზე წარმოქმნილი უზარმაზარი საცობები უფრო იტაცებს. დღეს ეს ქალაქი ნავთობითაა ცნობილი.

სწორედ იმის გამო, რომ აქ ნავთობია და სულ უფრო მეტი გაზიც, დასავლეთისთვის ეს ქვეყანა საკვანძოდ იქცა. ამერიკის ოფიციალურ პირთა მთელი ნაკადი ქვეყანას ვიზიტად ეწვია. იმის იმედით, რომ გაზის ჩრდილოეთით მიწოდებაზე დაითანხმებს, აქაურობას რუსეთიც ელოლიავება. პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი და მისი მთავრობა ფრთხილობს - უფრო დიდი მოგება მაშინ ექნებათ, თუ გაზს ყველა მსურველს მიყიდიან და არა მხოლოდ ისეთ მონოლითურ, არამეგობრულ კომპანიას, როგორიც რუსული გიგანტი "გაზპრომია". BP, ნავთობის უდიდესი დასავლური კომპანია, უკვე მრავალი წელია ქვეყნის ერთგულ მეგობრად ითვლება.

პრეზიდენტი ალიევი, რომელმაც ინტერვიუზე უარი გვითხრა, სულაც არ არის დემოკრატი, თუმცა მისი მრჩევლები ეკონომიკის დარგში, ამტკიცებენ, რომ ალიევმა ეკონომიკის ლიბერალიზაცია უკვე მოახდინა და ბიუროკრატული აპარატიც შეკვეცა. ასეა თუ ისე, მსოფლიო ბანკის უკანასკნელი შეფასებით, აზერბაიჯანი ბიზნესის სწრაფი განვითარების თვალსაზრისით ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა .

მომავალ კვირას ალიევს არჩევნები ელის, ოპოზიციამ არჩევნებს ბოიკოტი გამოუცხადა. კაფეში, ოპოზიციის ერთ-ერთ ლიდერს ვხვდებით. მას არჩევნებში მონაწილეობა უნდა, მაგრამ ამბობს, რომ არჩევნები გაყალბდება, ოპოზიცია შეშფოთებულია, ხოლო მედია თავისუფალი არ არის. მას მიაჩნია, რომ ვითარება ახლაბევრად უფრო რთულია, ვიდრე ილჰამის მამის, ჰეიდარის პრეზიდენტობის დროს. ჰეიდარი ქვეყანას 1994 -2003 წ.წ. მართავდა და მერე ხელისუფლება თავის ვაჟს გადაულოცა.

ბაქოს ქუჩებში, მოსახლეობის დიდი ნაწილი მწვავე ინფლაციას უჩივის. უმეტესობა იმასაც ამბობს, რომ ნავთობის მაღალი ფასებით მიღებული მოგება რიგით ადამიანებამდე ვერ აღწევს. აზერბაიჯანს კორუფციის თავალსაზრისით ცუდი რეპუტაცია აქვს, თუმცა BP აცხადებს, რომ ამით მას პრობლემები არ ექმნება. როგორც ჩანს, ნავთობით მოპოვებული ფული სადღაც ქრება - ძველი ქალაქის რესტორანში, სადაც ვისადილეთ და სასტუმროშიც, სადაც გავჩერდით, ყველაფერი თითქმის ისეთი ძვირია, როგორც მოსკოვში, რომელიც ევროპაში ყველაზე ძვირ ქალაქად ითვლება. და თუ ქვეყნის რეპუტაციას გავიხსენებთ, არ უნდა გაგვიკვირდეს, რომ ვიზის ღირებულება ჰეიდარ ალიევის სახელობის აეროპორტში 100 დოლარამდე ავარდა და საეჭვო შესახედაობის ადამიანების მთელი არმია ქალაქში ჩამოსულებს თავს ეხვევა და ყველაფრის მოგვარებას გრძელი რიგების გვერდზე ავლით სთავაზობს. ბუნებრივია შესაბამისი საზღაურის ფასად.

სამშაბათი

ბაქოში BP-ის გვერდს ვერ აუვლი. ზოგიერთი გათვლით ნავთობკომპანია ქვეყნის მშპ-ს ნახევარს ითვლის. ჩვენ BP-ის ოფისში, რომელიც სასახლეს უფრო წააგავს, მისი ხელმძღვანელის, ამერიკელი ბილ შრეიდერის, შესახვედრად მივდივართ. მან თანმდედობა ბრიტანელი დევიდ ვუდისგან 2006 წელს ჩაიბარა. კითხვაზე, როგორ მოსწონს ბაქო, რომელიც, ცოტა არ იყოს, პირქუშად გამოიყურება, გვპასუხობს, რომ ბევრად უფრო, ვიდრე ლუანდა და ჯაკარტა, სადაც ადრე მუშაობდა.

BP-ის ტრიუმფი ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენია, რომელიც 2006 წელს ამუშავდა და დასავლეთით ნავთობი რუსეთის და ბოსფორის გვერდზე ავლით წაიღო. აქვეა თურქეთისკენ მიმავალი გაზსადენი. აქ ბევრი მითქმა-მოთქმა იყო ატეხილი, რომ საქართველოსთან ომის დროს, რუსეთი მილსადენს დაბომბავდა, მაგრამ არაფერი სერიოზული არ მომხდარა. მოსაზრება, რომლის თანახმადაც რუსეთის ერთ-ერთი მიზანი მის საზღვრებთან არსებული მილსადენის უსაფრთხოების ეჭვს ქვეშ დაყენება იყო, არ გამართლდა.

მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანს გაზისა და ნავთობის დიდი მარაგი აქვს, შრეიდერი აღიარებს, რომ კასპიის ზღვასთან ახალი საბადოების არარსებობამ, იმედი გაუცრუა. ამიტომ მომავალში აღმოსავლეთისკენ, თურქმენეთისკენ წასვლა მოუწევთ. აი მაშინ კი დასავლეთსა და რუსეთს შორის ურთიერთობა გაზის გამო შესაძლოა უფრო გართულდეს. თურქმენეთი აზერბაიჯანზე უფრო ავტორიტარული ქვეყანაა (და ნაკლებად პროგნოზირებადი). "გაზპრომს" თავისი არსებული კონტრაქტების შესასრულებლად თურქმენული გაზი ძალიან სჭირდება. მაგრამ დასავლურ კომპანიებს (და დასავლელ პოლიტიკურ ლიდერებს) დღემდე აქვთ იმედი, რომ აქედან მილსადენს ზღვის ფსკერზე გავლით დასავლეთისკენ გამოიყვანენ.

იმის ნიშნებს, რომ ქვეყნის ნავთობით განპირობებულმა ეკონომიკურმა ბუმმა, რიგით ადამიანებსაც მოუტანა კეთილდღეობა, აზერბაიჯანში მანცდამაინც ვერ ნახავთ. ბაქოს შემოგარენში, ბაზარში გავჩერდით და აქაურებს მათ ყოველდღიურობაზე ველაპარაკეთ. რამდენიმე მყიდველმა გვითხრა, რომ საბჭოთა კავშირის დროს უკეთესად ცხოვრობდნენ. ახალგაზრდებს უფრო ოთხმოცდაათიანების დასაწყისში, სომხეთთან ომში დაკარგული ავტონომიური ანკლავი, მთიანი ყარაბახი აღელვებთ. რამდენიმე მამაკაცმა ენთუზიაზმით გვაცნობა, რომ ამ ტერიტორიის დასაბრუნებლად საომრად მზად არის.

საკმაოდ მოსალოდნელია - ხელისუფლება ნავთობით მოპოვებული კეთილდღეობის დიდ ულუფებს თავისი სამხედრო ძალით დემონსტრირებისთვის იყენებს. მაგრამ მოსახლეობა ალიევის ხელისუფლებაზე დიდ იმედებს არ ამყარებს და საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ არანაირ ცვლილებებს არ მოელის.

თბილისში განსხვავებული ატმოსფეროა. აქ შუა დღისთვის ჩამოვფრინდით. საქართველოს დედაქალაქს, ჩემდა გასაოცრად, არ ეტყობა, რომ ახლახანს ქვეყანას რუსეთთან ომი ჰქონდა. აგვისტოში აქ მართლა ყველას რუსული ალყის ეშინოდა. რესტორნები და ბარები სავსეა, გზები მანქანებითაა გადაჭედილი და ქართველები ისევ დროის ტარებით იქცევენ თავს. თბილისელებისთვის ჩვეული ამბავია, ღამის პირველ ან ორ საათამდე სმა-ჭამა. სომხეთისა და აზერბაიჯანისგან განსხვავებით, აქაურობას არ ეტყობა, რომ სულ რაღაც ორი ათეული წლის წინ, ქვეყანა საბჭოთა კავშირის ნაწილი იყო.

იგივე შეიძლება ითქვას საქართველოს პოლიტიკურ სივრცეზე. არიან ისეთები, ვინც რუსებისთვის საძულველ პრეზიდენტ სააკაშვილს მისი ავტორიტარული ინსტიქტებისთვის აკრიტიკებენ. უფრო მეტი იმაში არ ეთანხმება, რომ 7 აგვისტოს ღამით სამხრეთ ოსეთის დედაქალაქის, ცხინვალის დაბომბვა ასე აშკარად (და არაკეთილგონივრულად) დაიწყო.

მაგრამ სააკაშვილი მაინც ძალიან პოპულარულია. ამ წლის დასაწყისში მან საპრეზიდენტო არჩევნები მოიგო, ხოლო მისი პარტია პარლამენტში დიდი უმრავლესობითაა წარმოდგენილი. რუსეთის ემბარგოს მიუხედავად, საქართველოს ეკონომიკა სწრაფად ვითარდება. აქ ისეთი განცდა გიჩნდება, რომ ქვეყანა თავის საბჭოთა წარსულს საოცრად სწრაფად ჩამოშორდა და ლიბერალური, დემოკრატიული დასავლეთის ნაწილი გახდა, რაც დანარჩენ კავკასიაში, ნაკლებად წარმოსადგენია.

ოთხშაბათი

დროა გზა გავაგრძელოთ და თბილისიდან, სადაც ომს კვალი არ დაუტოვებია, წინ წავიწიოთ. ჩვენ გორისკენ მივემგზავრებით. ქალაქი აგვისტოში რუსებს ჰქონდათ ოკუპირებული (სწორედ აქ ჩამოაგდეს კლასტერული ბომბები, რომლებმაც სხვებთან ერთად ჰოლანდიელი ჟურნალისტი იმსხვერპლა). ომი ყველაზე ცხადად ხეებს და სხვა ნარგავებს ეტყობა - რუსები ესროდნენ. ჩვენ ქართულ სამხედრო კოლონას ჩავუარეთ, რომელიც გზაზე ვარჯიშობდა.

გორში ბაზარი ჩვეულებრივზე ინტენსიურად მუშაობს, ნანგრევები თითქმის აღდგენილია. მანქანა ქალაქის მთავარ მოედანთან გავაჩერეთ, ქალაქის ყველაზე ცნობილი შვილის, იოსებ სტალინის ძეგლის უკან. აქ თანამედროვე საბარგო მანქანების ჯგუფი დგას, რამდენიმე მათგანი იტალიური წითელი ჯვრისაა. მახლობლად ლტოლვილთა ბანაკია. აქ სამხრეთ ოსეთიდან გამოქცეული ოჯახები კარვებში ცხოვრობენ. კარვები მომავალი ზამთრისთვის ცუდადაა აღჭურვილი. ლტოლვილთათვის ბინების აშენებას დრო (და ფული) დასჭირდება. საქართველოს მთავრობა აცხადებს, რომ მათი რიცხვი 60 000 აღემატება. (ამას ოთხოცდაათიანი წლების შემდეგ იძულებით გადაადგილებულთა რიცხვიც ემატება).

მძღოლს ჩრდილოეთით მივყავართ, სამხრეთ ოსეთის "საზღვართან". რუსულ საკონტროლო პუნქტთან ძალიან შთამბეჭდავ სამხედრო ვერტმფრენს ვხედავთ. ჩვენ უსუფთაო რუს ჯარიკაცს ვესაუბრებით. ის ბედნიერი სახით დგას ქართველ და ოს მოვაჭრეებს შორის. მისი მეთაური ჩვენს დასაფრთხობად გვიახლოვდება. ეს ჯარისკაცები, ნამდვილად არ აპირებენ ევროკავშირის მეთვალყურეებისთვის ადგილის დათმობას. ისინი ახლახანს ჩამოვიდნენ, ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ ხელშეკრულების პირობების შესრულებას და რუსული ჯარების გასვლას დააკვირდებიან. რუსებმა იმ სადავო ანკლავების ტერიტორიისკენ უნდა დაიხიონ, რომლის დამოუკიდებლობაც აღიარეს.

თბილისში ყველა ერთ კითხვაზე ეძებს პასუხს, როგორ დაიწყო ომი? რუსები და ოსები ამტკიცებენ, რომ სამხრეთ ოსეთის დედაქალაქზე შეტევა, მიხეილ სააკაშვილმა 7 აგვისტოს, საღამოს 11 საათზე წამოიწყო. მაგრამ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრმა, ვანო მერაბიშვილმა აუდიოჩანაწერები გამოაქვეყნა, რომლებიც აჩვენებენ, რომ რუსულმა ჯარებმა როკის გვირაბი ბევრად უფრო ადრე გამოიარეს და სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე შემოვიდნენ. მოკლედ რომ ვთქვათ, მთავრობის ვერსიით, ქართველთა ქმედება მხოლოდ რუსეთის შემოჭრის საპასუხო იყო. მერაბიშვილმა ერთი სასაცილო ვიდეოჩანაწერიც გვაჩვენა, სადაც მთვრალი რუსი ჯარისკაცი ქართულ ყაზარმებს არბევს, ხოლო მეორე თავისი იარაღისა და ხელყუმბარების ნაღდ ფულად გაყიდვას ცდილობს.

ქართველი ამომრჩეველი თავის ლიდერს მხარს უჭერს - ამ ბოლო დროს ჩატარებული გამოკითხვის თანახმად სააკაშვილს ამომრჩეველთა 76% უჭერს მხარს. მაგრამ ზედაპირის მიღმა უკმაყოფილებაც იპარება, რაც გასული წლის ნოემბრის აქციებმა დაადასტურა. ეს აქციები ხელისუფლებამ ჩაახშო. პრეზიდენტის ერთ-ერთი უახლოესი მოკავშირე, ნინო ბურჯანაძე, პარლამენტის ყოფილი სპიკერი სააკაშვილს ავტორიტარულობასა და ომის გამო აკრიტიკებს. მან გვითხრა, რომ ახალ ოპოზიციურ პარტიას აყალიბებს.

ეს ყველაფერი პრეზიდენტს არ აშფოთებს. გვიან ღამით, ჩვენ მის სანახავად პრეზიდენტის რეზიდენციაში მივედით. მდინარეზე წამოჭიმული ეს შენობა პატარა რეიხსტაგს წააგავს. მან უკვე რამდენიმე ინტერვიუ მისცა, მაგრამ მშვიდად გამოიყურება და ძალიან თავაზიანად იმას გვიმტკიცებს, რომ დღესაც თუ საჭირო გახდებოდა, იმავე გადაწყვეტილებას მიიღებდა. რუსები ომის დასაწყებად ნებისმიერ საბაბს ეძებდნენ. ის იმასაც ვარაუდობს, რომ რუსები სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთზე არ გაჩერდებიან. დაწყებული გასული საუკუნის 30-იანი წლებიდან მსოფლიოს საქართველოში და სხვაგანაც რუსეთის აგრესიის ბევრი მაგალითი ახსოვს.

სააკაშვილის მშვენიერი ინგლისურით (ის სხვა ენებსაც ფლობს) და შთამბეჭდავი მანერებით, არ შეიძლება არ მოიხიბლო. მან თავის ქვეყანას მართლა ბევრი კარგი რამ გაუკეთა, მაგალითად დაითხოვა ერთიანად კორუმპირებული საგზაო პოლიცია. ის იმაზეც ხუმრობს, რომ ფიცხი კაცის რეპუტაცია აქვს. მაგრამ ძნელია არ გაოცდე მისი პირადი ჯვაროსნული ომით რუსეთის წინააღმდეგ, ხოლო მისი დაჟინებული სურვილი საქართველოს ტერიტორიული ერთიანობის აღდგენის, მთლიანობაში ყოველთვის ბრძნული იყო.

ორიგინალი