გორდონი ყველაფერს სწორად აკეთებს

პოლ კრუგმანი, ეკონომიკის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატი
12 ოქტომბერი 2008

გორდონ ბრაუნმა მსოფლიოს ფინანსური სისტემა გადაარჩინა?

შეიძლება, ნაჩქარევი დასკვნაა – ჩვენთვის დღემდე უცნობია ეროპასა და იგივე აშშ-ში ეკონომიკის გადარჩენისთვის რა კონკრეტული ღონისძიებები დაგეგმეს. ღირს თუ არა იმაზე საუბარი, რომ ამ ზომების ქმედუარიანობაზე ბევრს ეჭვი ეპარება. სამაგიეროდ ჩვენ ვიცით, რომ გორდონ ბრაუნმა და ალისტერ დარლინგმა, დიდი ბრიტანეთის ხაზინის კანცლერმა (ჩვენი ფინანსთა მინისტრის ანალოგი), მთელი მსოფლიოს მასშტაბით მდგომარეობიდან გამოსვლის ღონისძიებათა ხასიათი განსაზღვრეს და დღეს სხვა განვითარებული ქვეყნებიც მათ მაგალითს მიყვებიან.

მოვლენების ასეთი განვითარება მოულოდნელია. რადგან, როდესაც საქმე მსოფლიო ეკონომიკას ეხება, ბრიტანეთის მთავრობა უმცროსი პარტნიორის როლში გამოდის ხოლმე. მართლაც, ლონდონი – მსოფლიოს ერთ-ერთი უმსხვილესი ფინანსური ცენტრია, მაგრამ ბრიტანული ეკონომიკა გაცილებით მცირე მასშტაბისაა ვიდრე ამერიკული, ბრიტანეთის ცენტრალურ ბანკს კი იმის მეათედი გავლენა არ აქვს, რითაც სარგებლობენ ამერიკის ფედერალური რეზერვი ან ევროპის ცენტრალური ბანკი. ამიტომ, ბრიტანეთის - ლიდერის როლში გამოჩენას არავინ ელოდა.

ბრაუნის მთავრობამ ფინანსურ კრიზისზე საღი აზრის და საკუთარ დასკვნებზე სწრაფი რეაგირების დემონსტრირება მოახდინა. სიფხიზლისა და სიმტკიცის ამგვარი კომბინაციის გამოვლენა ვერცერთმა სხვა დასავლურმა მთავრობამ ვერ შეძლო, მათგან ყველაზე ნაკლებად კი ეს ამერიკულმა მთავრობამ მოახერხა.

როგორია კრიზისის ბუნება? დეტალები ძალიან ჩახლართულია, მაგრამ ძირითადი სურათი – მარტივი. უძრავი ქონების ბაზარზე აფეთქებას იმ სუბიექტების დანაკარგები მოჰყვა, ვინც ოპოთეკის გადასახადებით გამყარებული აქტივები შეიძინა. ამ დანაკარგების გამო ბევრი ფინანსური ორგანიზაცია უზარმაზარ ვალებში გადავარდა და ეკონომიკისთვის საჭირო კრედიტების გასაცემად საკმარისი კაპიტალი აღარ აღმოაჩნდა. პრობლემურმა ფინანსურმა ორგანიზაციებმა ვალების გადახდას და კაპიტალის გაზრდას აქტივების გაყიდვით შეეცადნენ, მაგრამ საბოლოოდ მათი ფასი დაეცა, რის გამოც ორგანიზაციების კაპიტალი კიდევ უფრო შემცირდა.

რამ შეიძლება კრიზისი შეაჩეროს? ბინების მესაკუთრეთათვის დახმარების გაცემა სასურველია, მაგრამ ამით უიმედო სესხებთან დაკავშირებული სერიოზული დანაკარგების თავიდან აცილება ვერ მოხერხდება, ამით ვერც სწრაფ შედეგს ვერ მივიღებთ, რაც დღევანდელი პანიკის დასაცხომად არ გამოდგება. ასეთ შემთხვევაში ბუნებრივია (და ამგვარ გადაწყვეტილებას წარსულში მრავალრიცხოვანი ფინანსური კრიზისების დროს ხშირად მიმართავდნენ) არასაკმარისი ფინანსური ლიკვიდურობის პრობლემის გადაწყვეტა და საკუთრების წილის სანაცვლოდ მთავრობის ფულიდან ბანკებისთვის დამატებითი კაპიტალის გამოყოფა.

ბევრი ეკონომისტი, ასეთი ტიპის დროებით, ნაწილობრივ ნაციონალიზაციას, როგორც ანტიკრიზისულ ღონისძიებას, მიესალმება – და როგორც The Times-ის ზოგიერთი წყაროსგან ცნობილი გახდა, ამგვარ გადაწყვეტილებას არაოფიციალურად მხარი ბენ ბერნაკმა, აშშ-ს ფედერალური რეზერვის ხელმძღვანელმაც დაუჭირა.

მაგრამ როდესაც აშშ-ს ფინანსთა მინისტრმა ჰენრი პოლსონმა 700 მილიარდად შეფასებული ეკონომიკის გადარჩენის მისეული გეგმა წარმოადგინა, ეს აშკარა გამოსავლის გზა უარყო და განაცხადა: "ამის გაკეთება მაშინ ღირს, როდესაც საქმე გაკოტრებას ეხება". და ამის ნაცვლად მთავრობას მოუწოდა ოპოთეკით გარანტირებული "ტოქსიკური" ფასიანი ქაღალდების შეძენისკენ. ამასთან ერთად ფინანსთა მინისტრი ეფუძნებოდა თეორიას, რომ... სინამდვილეში ვერავინ ვერ გაიგო ეს თეორია რას ეფუძნებოდა.

ამასობაში, დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ პრობლემას საფუძველშივე ჩახედა და მის გადაწყვეტას საოცარი ოპერატიულობით შეუდგა. ოთხშაბათს ბრაუნის მთავრობის ჩინოვნიკებმა ბრიტანულ ბანკებში კაპიტალის მასობრივი ინექცია განახორციელეს - გამყარებული საბანკო ვალების გარანტიებით, რომლებსაც ხელახლა უნდა აემუშავებინათ ფინანსური სისტემისთვის კრიტიკული ბანკთაშორისი კრედიტირების მექანიზმი. პირველი მსხვილი ტრანში უკვე ორშაბათს გეგმის გამოქვეყნებიდან 5 დღეში განხორციელდა.

კვირას, საგანგებო ევროპულ სამიტზე წამყვანი ეკონომიკის სახელწიფოებმა ფაქტობრივად დიდი ბრიტანეთის მსგავსი ღონისძიებების განხორციელებაზე მზადყოფნა გამოთქვეს. და როგორ ფიქრობთ, რა მოხდა! – პოლსონმა (რომელმაც როგორც ჩანს სულ ტყუილად დახარჯა რამდენიმე ძვირფასი კვირა) საკუთარი კურსი შეცვალა და ახლა უიმედო იპოთეკური ქაღალდების კი არა, აქციების შეძენას აპირებს (თან, მაინც შემოაშფოთებლად ნელა მოქმედებს).

როგორც ზემოთ ვთქვით, დღემდე უცნობია ეს ზომები კარგად იმუშავებს თუ არა. მაგრამ საბოლოო ჯამში, პოლიტიკის მამოძრავებელი ხომ ის არის, როდესაც იცი როგორ უნდა იმოქმედო. ჩნდება კითხვა: რატომ არის, რომ ასეთი გააზრებული წარმოდგენა ქმედებებზე ლონდონში ჩნდება და არა ვაშინგტონში?

რთულია იმ განცდისგან განთავისუფლდე, რომ პოლსონის პირველი რეაქცია იდეოლოგიურმა მოსაზრებებმა დაამახინჯა. უნდა გვახსოვდეს, რომ იგი იმ ადმინისტრაციის თანამშრომელია, რომლის მმართვის ფილოსოფიაც შემდეგ ფორმულაში გამოიხატება: "კერძო – კარგია, სახელმწიფო – ცუდი". როგორც ჩანს ამ სიტუაციაში გართულდა იმ აუცილებლობასთან შეგუება, რომ საჭირო გახდა ფინანსური სექტორის ნაწილობრივ სახელმწიფოს საკუთრებაში გადასვლა.

და მაინტერესებს, რა დოზით განსაზღვრა პოლსონის დაბნეულობა ბუშის მთავრობის პირობებში ფემიფიკაციამ. მთავრობიდან მცოდნე პროფესიონალები მთლიანად განდევნეს; შესაძლებელია, არც ხაზინაში არ დარჩა არცერთი საკმარისად გავლენიანი და გამოცდილი ადამიანი, რომ პოლსონისთვის მის შეცდომაზე მიეთითებინა.

თუმცა, საბედნიეროდ გორდონ ბრაუნი და მისი ჩინოვნიკები სწორედ იმას აკეთებენ რაც საჭიროა. და შესაძლოა მათ ამ კრიზისიდან გამოსვლის გზაც დაგვანახეს.

ორიგინალი