რუსეთის ახალი შეუპოვრობა

კლაუს-დიტერ ფრანკენბერგერი
1 ოქტომბერი 2008

კლაუს დიტერ ფრანკენბერგერი, FAZ-ის ჟურნალისტი, რომელიც საგარეოპოლიტიკურ პრობლემებს აშუქებს, ახლახანს მიუნჰენში გერმანულ-ინდურ საკონსულტაციო თათბირზე, სიტყვით გამოვიდა. კონფერენციის თემა გახლდათ - სტრატეგიული ცვლილებების გავლენა გერმანიაზე, მაგრამ ის ძირითადად კავკასიის მოვლენებზე და რუსეთის ქმედებებზე საუბრობდა. ჩვენ მისი ანგარიშის შემოკლებულ ვარიანტს გთავაზობთ.

2008 წლის 8 აგვისტოს უკვე უწოდეს უახლესი ისტორიის გარდამტეხი მომენტი. ამ დღეს ავტორიტარიზმა - პირველად ცივი ომის დასრულების შემდეგ - თავი იჩინა როგორც აშკარა ძალამ. პეკინში საკუთარ თავში დარწმუნებული ჩინეთი ტრიუმფალურად შევიდა "მსოფლიო პოლიტიკის ჩემპიონთა ლიგაში". როდესაც ოლიმპიურ სტადიონზე ჩინეთის ნაკრები სტადიონზე გამოვიდა, უცხოეთის ლიდერები მას აპლოდისმენტებით და ფეხზე წამოდგომით შეეგებენ. ეს იყო შეხვედრა მსოფლიო კლასის ამომავალ სუპერსახელმწიფოსთან. როგორც ჩანს სწორედ ეს ქონდად ჩინელებს ჩაფიქრებული, როდესაც ტექნიკის, სპორტის და კულტურის ასეთ ეფექტურ დემონსტრაციას გეგმავდნენ. რამდენიმე ათასი მილის დაშორებით, კავკასიაში იმავე დღეს რუსული ტანკები საქართველოს ტერიტორიაზე კოლონებით შედიოდნენ. ეს იყო ტრადიციული ძალის დემონსტრირების მეტ-ნაკლებად მოძველებული ფორმა. ჩინეთისგან განსხვავებით რუსეთმა კვალი დატოვა არა როგორც სუპერსახელმწიფომ, რომელიც მომავლისკენ მიისწრაფვის, არამედ როგორც ქვეყანამ, რომელიც მეზობელ სახელმწიფოებში საკუთარი საბჭოთა ან სამეფო დიდების, და იმპერიული ნოსტალგიის აღორძინებას ცდილობს. ამ ორი მოვლენის შედეგებს სკუთარ თავზე ჩვენ კიდევ არაერთხელ გამოვცდით.

ჩინეთზე დიდხანს არ შევჩერდები. საკმარისია იმის თქმაც, რომ ჩინეთის ამგვარ აღმასვლას, რაც აგვისტოს ოლიმპიური თამაშებით განხორციელდა, ასევე ინდოეთის წარმატებებს, მთელი მსოფლიოსთვის, დიდი სახელმწიფოებისა და მსოფლიოს ეკონომიკისთვის განმსაზღვრელი მნიშვნელობა აქვს. ერთ-ერთი ჩვენი უთანხმოება ჩინეთთან მდგომარეობს მის სახელმწიფო მმართველობის ფორმაში, პოლიტიკური ცვლილებების ტემპებსა და ადამიანის უფლებათა პატივისცემაში. გერმანიაში ამომრჩევლების ფენა არსებობს, რომლებიც ცდილობენ ხმამაღლა გამოხატონ საკუთარი აზრი ჩინეთში ადამიანის უფლებების დარღვევაზე და ადგილობრივი ეროვნული უმცირესობების მიმართ ჩინეთის ხელმძღვანელობის დამოკიდებულებაზე. ხანდახან ამ ფენებს – როგორც აშშ-ში – შეუძლიათ კოალიციის ჩამოყალიბება მათთან, ვისაც მიაჩნია, რომ გლობალიზაცია მათ ზიანს აყენებს. ჩინეთის მეტაფორული დახასიათება - "მსოფლიო მნიშვნელობის კრებითი ხაზი" ნამდვილად გამაღიზიანებელია, რაც ადამიანის უფლებათა დაცვის საკითხებით შეშფოთებასთან ერთად პოტენციურად-გავლენიან პოლიტიკურ ძალას ბადებს. ხანდახან უფლებადამცველებს მხარს კანცლერიც უჭერს. თუმცა, დალაი-ლამას გერმანიაში ყოველდღე არ პატიჟებენ.

დავუბრუნდეთ რუსეთს. მისი ახალი შეუპოვრობა ევროპაზე სერიოზულ ზეწოლას ახდენს. ის პოლიტიკაში უთანხმოებებსა და მასშტაბურ დილემებს ქმნის, რომლებსაც ახლა ვაწყდებით. ის გამოწვევებს უგზავნის იმ წინაპირობებს, რომლებიც ადრე ჩვენი ამოსავალი იყო, - როგორც ეს Washington Post -ში ცოტა ხნის წინ ბრაზით და იმედგაცრუებით აღნიშნა სტროუბ ტელბოტმა, წარსულში კლინტონის ადმინისტრაციაში აშშ-ს სახელმწიფო მდივნის მოადგილემ. ამ წინაპირობებს შორის – თეზისია, რომ რუსეთი დაინტერესებულია ევროპულ ინსტიტუტებსა და გლობალურ მმართველობაში ინტეგრაციით, როგორც პოლიტიკური ასევე ეკონომიკური კუთხით.

კერძოდ, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ ვინ იყო კავკასიაში შეიარაღებული კონფლიქტის მოთავე – თუმცა, ის თუ ვინ დაიწყო, უმნიშვნელო სულაც არ არის – იმის მიუხედავად, თუ რა მიზეზები არსებობდა ან რამ ითამაშა ბიძგის როლი, 8 აგვისტომ ევროპაში და მის ირგვლივ, გეოპოლიტიკური პარამეტრები შეცვალა. შესაძლებელია ამას მოულოდნელი დინამიკური პროცესები მოყვეს, ხოლო გრძელვადიანი ზიანის პროგნოზირება რთულია. შესაძლებელია ასევე, მოულოდნელი შედეგებიც. მაგალითად, არსებობს ალბათობა, რომ ევროკავშირის წევრი-სახელმწიფოები კვლავ ერთ მთლიან ორგანიზმად გაერთიანდებიან.

რუსეთის ასეთი მასირებული და არაპროპორციული რეაქციის რამდენიმე მიზეზი

- შესაძლებელია, ჩვენ პოსტსაბჭოთა სივრცის რეკონსოლიდაციის, რეგიონზე კონტროლის დაბრუნებისა და მასში ბატონობის მოწმენი გავხდეთ, რაშიც ასახული იქნება აშშ-ს გეოპოლიტიკური მეტოქეობისკენ მიმართული მცდელობები. ადრე, რუსეთის შიგნით უკვე მოხდა ძალის რეკონსოლიდაცია და ძალაუფლების ცენტრალიზაცია.

- მეორე მოტივი შესაძლოა, ენერგეტიკასთან იყოს დაკავშირებული. მოსკოვი დიდი ეჭვით უყურებს ენერგომატარებლების ქსელების ტრანსპორტირებისა და მიწოდების დივერსიფიკაციის დასავლურ პროექტებს, რომელთა მიზანიც – როგორც მინიმუმ, ევროპის რუსეთზე დამოკიდებულების შემცირებაა. რუსეთი მიისწრაფვის მთლიანი კონტროლი მოიპოვოს დასავლეთით კასპიის და ცენტრალური აზიის ენერგომატარებლების ექსპორტზე, ასევე გაზსადენების სისტემაზე – მიისწრაფვის კომერციული, სტრატეგიული და პოლიტიკური მიზნებიდან გამომდინარე. აი, რატომ არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი კავკასიაზე კონტროლი როგორც მინიმუმ რუსული მმართველი ელიტის ერთი ფრაქციისთვის, თუ გავითვალისწინებთ ამ რეგიონის გეოსტრატეგულ და გეოეკონომიკურ მნიშვნელობას.

- მესამე მოტივი პოლიტიკური ხასიათისაა. მოსკოვის მმართველი ელიტა დემოკრატიის ექსპერიმენტებს მისი ქვეყნის პერმეტრზე პირდაპირ პოლიტიკურ-იდეოლოგიურ გამოწვევად აღიქვავს. ამ ფორმების აღმოფხვრა აუცილებელია. რა თქმა უნდა, პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილს, ისევე როგორც საქართველოს პოლიტიკურ მოწყობას უამრავი ნაკლი აქვს, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ეს ქვეყანა რუსეთისგან განსხვავებით სრულყოფილი დემოკრატიისკენ მიდის.

- თუკი პრემიერ-მინისტრ პუტინის გამონათქვამებს გავიხენებთ, როგორც ჩანს ის ფაქტობრივად პირად შეურაცხყოფად აღიქვავს იმ ფაქტს, რომ რუს ლიდერებს ატლანტიკური ინსტიტუტების თანამეგობრობაში გაწევრიანება სურთ. ეს ტრადიციული პირობითი რეფლექსია. სტრატეგიული თვალსაზრისით ეს მოქმედების სტილის კულმინაციაა, რომელიც უკრაინის "ნარინჯისფერი რევოლუციით" დაიწყო, გაგრძელდა კოსოვოს საკითხის განხილვისას და იმ "წერტილს, როდესაც უკვე გადაწყვეტილებებს იღებენ" მიაღწია აპრილში, ნატოს ბუქარესტის სამიტის შემდეგ. დარწმუნებული ვარ: როდესაც ნატომ გადაწყვიტა საქართველოსთვის და უკრაინისთვის "მაპი" არ მიენიჭებნა, მაგრამ განაცხადა, რომ ოდესღაც მათ ალიანსში მიიღებს, მოსკოვმა გადაწყვიტა ენერგიულად ემოქმედა. სწორედ ამიტომ დაუგეს ხაფანგი საქართველოს. ამ ქვეყნის ხელისუფლება კი, უჭკუობის თუ სასოწარკვეთის გამო ანკესს წამოეგო.

როგორი იქნება შედეგები? რა პოლიტიკური გადაწყვეტილებები უნდა მიიღონ დასავლეთის, ევროპის ლიდერებმა და კონკრეტულად გერმანიამ ამ ისევ შემტევი, თუ ნეოიმპერიალისტური რუსეთის პირისპირ, რომელიც დაავადებულია "იმპერიის ნოსტალგიით"?

ნატოსთვის გაკვეთილები ერთდროულად როგორც ნათელი, ასევე ბუნდოვანია. როგორც ჩანს რუსეთის მხრიდან ნატოს გაფართოვებას სასტიკი წინააღმდეგობა ხვდება. თუკი რუსეთმა საქართველოს ჭკუა ასწავლა ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსში გაწევრიანების ინტერესისთვის – ცნო მისი ორი თვითარიარებული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა – რას უნდა ველოდოთ, როდესაც საქმე უკრაინაზე მიდგება? შეძლებს კი ნატო უსაფრთხოების გარანტიების უკრაინაზე გავრცელებას? არ მგონია. მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ დასავლეთი ამ დიდ ევროპულ ქვეყანას რუსეთის კუთვნილებად მიიჩნევს. როდესაც მთავრობები და მოსახლეობა "დასავლეთისკენ" მიისწრაფვიან, ჩვენ ვერ დავუშვებთ, რომ მათ ამ მისწრაფებას მოსკოვის სანქცია სჭირდებოდეს. როგორც პრინციპულ, ასევე პრაქტიკულ დონეზე.

რუსეთის ტაქტიკამ ევროპელები გამოაფხიზლა. მე არ ვკამათობ თანამშრომლობის სიკეთეზე, და პრინციპში, აბსოლუტურად ვეთანხმები მათ ვინც კავშირების გაღრმავების მომხრეა. მაგრამ დავა რუსეთთან სტრატეგიული პარტნიორობის შესაძლებლობებსა და პლიუსებზე, დღემდე ვერ გადაწყვეტილა. ვაჭრობის მოცულობაც სწრაფად იზრდება: რუსეთი – სწრაფადმზარდი საექსპორტო ბაზარია გერმანელი მწარმოებლებისთვის. ამიტომ, ნებისმიერი წინადადება სანქციების დაწესებაზე წინააღმდეგობაში მოდის ჩვენს ანგარებიან ინტერესებთან და იმ ფაქტთან, რომ ჩვენ დამოკიდებული ვართ ამ ენერგომატარებლების მომწოდებელზე. იმავდროულად, ჩვენ არ შეგვიძლია თავი მოვიტყუოთ, რომ ბიზნესი ბიზნესია. ხაზს უსვამ: რუსეთი არამხოლოდ ჩვენი პარტნიორია, არამედ კონკურენტიც, მეტოქეც და მოწინააღმდეგეც. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ასევე იმიტომ, რომ ღირებულებები, პოლიტიკა და ინტერესები ყოველთვის ერთმანეთს არ ემთხვევა, სტრატეგიული პარტნიორობა მომავლისთვის უნდა გადავდოთ. მსოფლიო დიდწილად ეწინააღმდეგებოდა აშშ-ს ერაყში შეჭრას. ახლა რუსეთს მკაფიოდ უნდა ავუხსნათ, რომ ასეთი პოლიტიკა მისთვის უკვალოდ არ ჩაივლის. და შესაძლოა ის გერმანიაში რუსეთის ეკონომიკურ და კომერციულ ინტერესებზე აისახოს. რუსეთი არც ისეთი ძლიერია, როგორც რუსი ლიდერები საკუთარ მოსახლეობას არწმუნებენ – და სხვათაშორის, გრძელვადიან პერსპექტივაში მისი ეს ნავთობდოლარებზე დამყარებული სიძლიერე კიდევ უფრო საეჭვოდ გამოიყურება. სინამდვილეში, პერსპექტივები შემაშფოთებელია. საქმე ის არის, რომ მოდერნიზაციის, განვითარების, დებიუროკრატიზაციის და სოციალურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში კონკურენციის დანერგვის გარეშე, რუსული სიძლიერე გარდამავალ მოვლენად გადაიქცევა. ტანკები – მომავლის ფაქტორი არ არის.

იმის გათვალისწინებით, რომ ნატოს მომავალი გაფართოვება აუცილებლად გამოწვევს დაპირისპირებას, ევროკავშირის საქმეა – მის აღმოსავლეთ საზღვრებთან რაც შეიძლება მნიშვნელოვნად წარმოაჩინოს თავი. ეს აუცილებელია. მე არ ვამბობ, რომ ევროკავშირში გაწევრიანებაზე წინადადებების დარიგება ხვალვე უნდა დავიწყოთ, მაგრამ უკრაინისა და კავკასიის მიმართ ბლოკმა სტრატეგიულად უნდა იფიქროს და იმოქმედოს. ჩვენ შეგვიძლია კავშირის ფორმები სელექციურად შევიმუშაოთ, ისე რომ ევროკავშირს ზედმეტი ტვირთი არ ავკიდოთ – და არ მოვთხოვოთ მოსახლეობას, რომ ახალი წევრების მისაღებად მზად უნდა იყოს – მაგრამ უნდა შევქმნათ ძლიერი სტიმულები ახალი პარტნიორი-ქვეყნებისთვის. ევროკავშირი-უკრაინის ცოტახნისწინანადელი სამიტი ამ მხრივ ძალიან მოკრძალებულად წარიმართა. გერმანიას მეტი სითამამე მართებს.

ადრე თუ გვიან, რუსეთთან პარტნიორობის ახალ ხელშეკრულებაზე მოლაპარაკებები დაიწყება. ჩვენ გვსურს ეს პარტნიორობა, მაგრამ ამავდროულად მკაფიოდ უნდა განვმარტოდ თუ რას გულისხმობს ის, ან რას არ გულისხმობს. ეს პარტნიორობა ვერ მოახდენს იმის იგნორირებას, რომ რუსეთი ნეოსაბჭოთა სივრცის - მოლდავეთიდან ყაზახეთამდე - კონსოლიდაციას ცდილობს; ამ პარტნიორობას მკაფიოდ გააზრებული საფუძვლები აქვს, რაც რუსეთის მხრიდან ევროკავშირის არაორაზროვან აღიარებას გულისხმობს. ჩვენ კი უნდა შევწყვიტოთ საჯაროდ იმის დემონსტრირება, თითქოს იმაზე სუსტები და უძლურები ვართ, ვიდრე სინამდვილეში. თუკი რუსეთი მართლაც მიისწრაფვის მოდერნიზაციისკენ, ხოლო ამის გარეშე მას არ შეუძლია, მაშინ ის ევროპის სახით პარტნიორს იპოვის.

ნახევარი წლის წინ, პუტინი, რომელიც მაშინ პრეზიდენტი იყო, აშშ-ს მისამართით მკვეთრი განცხადებებით გამოვიდა. რომელიღაც გერმანელმა მიმომხილველმა ცივი ომიც კი ახსენა. დაიწყება კი ჩვენთვის ცივი ომი? თუ ის უკვე დაწყებულია? არ მგონია. თუმცა იმ დროის დამახასიათებელი ზოგიერთი ნიშანი იგრძნობა, თუნდაც ის სიმბოლური და სუფთა შიდაპოლიტიკურ მიზნებზე მორგებული იყოს. საფრთხე შემდეგში მდგომარეობს: მარტის არჩევნებამდე რუსეთში ჩვენ თვალს ვადევნებდით ცივი ომის სტილისტიკას, ასევე რიტორიკას, რომელიც გვეგონა რომ უკვე ისტორიას მივაბარეთ. მოსკოვში კი მხოლოდ იმაზე საუბრობენ, თუ როგორი დამცირებულები არიან, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლა XX საუკუნის გეოპოლიტიკური კატასტროფა იყო, რომ აუცილებელია ამ თითქოსდა აგრესიული ნატოს გაფართოვების შეჩერება. ჩვენ პრინციპს "თვალი თვალის წილ" ქმედებებში ვხედავთ: მაგალითად, რუსეთი ნატოს გემების შავ ზღვაში ყოფნის საპასუხოდ განცხადებას აკეთებს, რომ საკუთარ ფლოტის სწავლებებს კარიბის ზღვაში გამართავს. არსებობს საფრთხე, რომ სიტუაცია კონტროლიდან გავა: მუქარანარევი რიტორიკა და სტერეოტიპული წარმოდგენები ბიძგს მისცემს რეალურ ქმედებებს ან პირიქით.

ჩვენ ყველანი დაინტერესებული ვართ, რომ საქმე აქამდე არ მივიდეს, რადგან მოვლენებზე ყველანი პასუხს ვაგებთ. ჩვენ თანამშრომლობა გვირჩევნია კონფრონტაციას და იზოლაციას. მაგრამ ამისთვის ყველა მხარე მოწოდებული უნდა იყოს. შესაძლებელია რუსმა ლიდერებმა უკვე გააცნობიერეს კიდეც, რომ დასაკარგი რუსეთს – ეკონომიკური და კომერციული თვალსაზრისით – გაცილებით მეტი ავქს, ვიდრე მათ ეს წარმოდგენილი ქონდათ. ყველა შემთხვევაში, გაკრკვეულწილად ჩვენ შეგვიძლია რუსეთის პოლიტიკურ დინამიკაზე გავლენა მოვახდინოთ, რადგან გარკვეული ბერკეტები გადანახული გვაქვს. მაგრამ საბოლოო ჯამში რუსეთი თავად განსაზღვრავს ბრძოლის შედეგებს ნაციონალისტებსა და იმათ შორის, ვისაც უფრო პარტნიორული ურთიერთობების მხარდაჭერა შეუძლია.

ორიგინალი