საქართველოს პრეზიდენტის მიღწევები არაერთგვაროვანია მის ამბიციურ მიზნებთან შედარებით

გია ნოდია
24 იანვარი 2009

გონიერი ადამიანების უმრავლესობა ეთანხმება იმ აზრს, რომ სააკაშვილის მოღვაწეობის შედეგები, მას შემდეგ რაც ის 2004 წლის 25 იანვარს საქართველოს პრეზიდენტი ოფიციალურად გახდა, არაერთგვაროვანია, თუმცა ცხარე კამათიც იქნება თემაზე, რა უფრო მეტია, წარმატებები რომლებსაც მან მიაღწია, თუ მარცხი, ან პირიქით.

ერთ რამეში დარწმუნებული ვარ, რაც ამ ეტაპზე ყველაზე კარგად აჯამებს მის მოღვაწეობას - მან მნიშვნელოვნად აწია ქართული პოლიტიკის შეფასების სტანდარტები და ქვეყნის ყველა მომდევნო ლიდერს ამასთან შეგუება მოუწევს. მაგრამ როდესაც მიზნები მაღალია, მარცხი უფრო მეტად საგრძნობია.

სააკაშვილის ყველაზე მნიშვნელოვანი ამბიცია იმაში მდგომარეობდა, რომ საქართველოს სახით, გაღატაკებული დამარცხებული და დასავლეთის მხრიდან მოწყალების ობიექტად აღქმული სახელმწიფოსგან ისეთი ქვეყანა შეექმნა, რომელსაც დასავლეთი პატივს სცემს და მის ნაწილად მიიჩნევს. ეს ერთდროულად რამდენიმე ამოცანას ისახავდა მიზნად: (1) საქართველოს ქმედით სახელმწიფოდ გარდაქმნა, რომელიც რეალურად ემსახურება მის მოქალაქეებს; (2) საქართველოს გამთლიანება, მისი ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა; (3) საქართველოს დასავლეთისადმი სწრაფვის აღიარების მიღწევა ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანების გზით; (4) ფუნქციური ლიბერალური დემოკრატიის აშენება, რომელიც მიზნად ისახავს საზოგადოების გარდაქმნას ქართველების დარწმუნებით, რომ მათ იმ ტრადიციასა და პრაქტიკებს, რასაც დასავლელები ჩვეულებრივ ”კორუფციას” უწოდებენ, კანონის უზენაესობა უნდა ამჯობინონ; (5) მნიშვნელოვანი ეკონომიკური ზრდის მიღწევა და სიღარიბის აღმოფხვრა.

დღეისთვის სააკაშვილის ყველაზე მნიშვნელოვანი მიღწევა ეფექტური სახელმწიფო ინსტიტუტების შექმნაა. ”ეფექტურობაში საპროტესტო აქციების დაშლას გულისხმობთ?” სარკასტულად იკითხავდა მშფოთვარე ქართული ოპოზიცია. დიახ, პარლამენტის წინ შეკრებილი გაბრაზებული მასის მიერ ყოველ ჯერზე ხელისუფლების შეცვლის მცდელობის აღკვეთა ასევე მნიშვნელოვანია. 

სახელმწიფოს გაძლიერება უპირველესი ამოცანაა, იმისთვის, რომ ორგანიზებულმა დანაშაულმა საქართველოს მოქალაქეებს საკუთარი კანონები თავს არ მოახვიოს; რომ არაკორუმპირებულმა სამსახურებმა სახელმწიფო მოხელეები ღირსეული ხელფასებით უზრუნველყონ; სოფლებმა უწყვეტი ელექტრომომარაგება მიიღონ, რაც მათ ბოლო 15 წლის განმავლობაში არ ჰქონიათ და სხვა საჯარო ინფრასტრუქტურის აღდგენა; და ბევრი სხვა რამ.

დანგრეული ეკონომიკა

ეკონომიკური გადატრიალება, რომელიც მნიშვნელოვანი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვით დაიწყო, ასევე ცხადი წარმატება გახლდათ, ვიდრე ჯერ აგვისტოს ომმა და შემდეგ გლობალურმა ფინანსურმა კრიზისმა ეს აღმავალი ტენდენცია არ შეაჩერა. 2008 წლის აგვისტოს ომი რუსეთთან ახალი სახელმწიფოსთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოცდა იყო - და ის არ დაინგრა, რაზეც ქართველების აზრით, რუსებს გათვლა ჰქონდათ.

ქართველებმა ეს წარმატებები მალევე ჩვეულებრივ მოვლენად მიიჩნიეს. სააკაშვილის რიტორიკამ ხალხს სულ უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი მიღწევების მოლოდინი გაუჩინა. მისი მოღვაწეობის შეფასებისას პირველ სირთულეს ათვლის წერტილი წარმოადგენს: ეს ის ძალიან ამბიციური მიზნებია, რაც მან საკუთარ თავს დაუსახა, თუ არსებული ვითარება, რომელსაც მისი პრეზიდენტობის დასაწყისს შევადარებთ. დღეს საქართველო მნიშვნელოვნად განსხვავებული და ბევრი თვალსაზრისით უკეთესი ქვეყანაა, ვიდრე 5 წლის წინ იყო. მაგრამ თუკი ვინმე დღეს საქართველოს შეადარებს იმ ქვეყანას, რომელსაც სააკაშვილი მათ პირდებოდა - ეს სხვა ამბავია.

2004 წელს, მისი პირველი ვადის დასაწყისში, სააკაშვილი მინიშნებებს აკეთებდა, რომ 2008 წლისთვის საქართველო შეიძლება ნატოს წევრი გამხდარიყო. დღეს ნატოს წევრობის პერსპექტივა გაურკვევლი ვადით გადაიდო. ეს მარცხი არ არის? გაიხსენეთ, რომ საქართველოს ნატოსთან მიერთება სააკაშვილამდე სასაცილოდ ჩანდა, მაშინ როდესაც დღეს საბოლოოდ საქართველოს ნატოში გაწევრიანების აბსოლუტური ვალდებულება არსებობს, როგორ ცხარედაც არ უნდა კამათობდნენ ამ საკითხზე დასავლეთში.

რუსეთთან ომი

2008 წლის აგვისტოს ომი რუსეთთან ეპიზოდია, რომლის გამოც სააკაშვილს ყველაზე მეტად აკრიტიკებებენ, როგორც შინ ასევე გარეთ. იგი უპასუხისმგებლო ქმედებაში დაადანაშაულეს, რამაც, რუსეთს საქართველოზე შეტევისთვის შესანიშნავი საბაბი მისცა და რასაც, როგორც დამკვირვებლების უმრავლესობას მიაჩნია, რუსეთი დიდი ხნის განმავლობაში ელოდა.

პირადად მე მჯერა, რომ 7 აგვისტოს საღამოს, იძულებული, რომ არჩევანი ძალიან ცუდსა და კიდევ უფრო ცუდს შორის გაეკეთებინა, სააკაშვილმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომელიც შესაძლოა ძალიან სადაო, მაგრამ არსებული ალტერნატივის პირობებში გამართლებული იყოს. მან უფრო დიდი შეცდომა რამდენიმე წლით ადრე დაუშვა, როდესაც პრობლემას ამარტივებდა და სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის დაბრუნების დაპირებას მისი საპრეზიდენტო ვადის დასრულებამდე იძლეოდა. ალბათ, ერთადერთი გონივრული ალტერნატივა იქნებოდა თავად შეგუებოდა იმ აზრს, რომ დღევანდელ დღეს ამ კონფლიქტების გადაწყვეტის საშუალება არ არსებობდა, და ამას ვერაფერს მოუხერხებდი, მაგრამ მას ამის გამოც მკაცრად გააკრიტიკებდნენ.

თუმცა შედეგი, რაც საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენისთვის სააკაშვილის ძალისხმევას მოჰყვა ნეგატიურზე მეტად, პოზიტიურია. აჭარის, ანუ იმ რეგიონის სტატუსის განსაზღვრისას (როგორც ჩანს ერთხელ და სამუდამოდ), რომელსაც ასევე ძლიერი სეპარატისტული მისწრაფებები გააჩნდა, მნიშვნელოვანი მიღწევაა. რუსული სამხედრო ბაზები აჭარასა და სამცხე-ჯავახეთში (დიდწილად ეთნიკური-სომხებით დასახლებულ რეგიონში), სადაც რუსი სამხედროების ყოფნა შესაძლო არეულობის შიშს ქმნიდა, დაიხურა. აგვისტოს ომი საქართველოსთვის სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის ქართველებით დასახლებული ანკლავების დაკარვით და დევნილების ახალი ტალღით დასრულდა.

თუკი მოლოდინი არსებობდა, რომ ეს კონფლიქტები მშვიდობიანი გზით და განსაზღვრულ ვადებში გადაწყდებოდა, მაშინ მათი არსებობა კომპრომისის მისაღწევად შესაძლებელია ვაჭრობის საგანი გამხდარიყო. მაგრამ აგვისტოს ომმა ნათლად აჩვენა, რომ მსგავსი კონფლიქტების გადაწყვეტა დიპლომატიისა და ნდობის აღდგენისკენ გადადგმული ნაბიჯებით, სულელური ილუზია გახლდათ. იმავდროულად არსებული ანკლავები მოკლე პერსპექტივაში არასტაბილურობის წყაროს წარმოადგენდა. აგვისტოს ომი ბევრისთვის ადამიანური ტრაგედია იყო, და საომარი მოქმედებების განახლების საფრთხე იქ კიდევ არსებობს. მაგრამ ომმა ილუზიები და ყალბი იმედები გაფანტა - ამიერიდან შესაძლებელია უსაფრთხოების უფრო მყარი ზომების იმედი ვიქონიოთ.

შესაძლოა ყველაზე რთული ასპექტი დემოკრატიის ხარისხის შეფასებაა. სააკაშვილმა მისი წინამორბედი ედუარდ შევარდნაძისგან მემკვიდრეობად ჰიბრიდული რეჟიმი მიიღო, რომელსაც გააჩნდა ერთდროულად როგორც დემოკრატიის, ასევე ავტოკრატიის ნიშნები. 2003 წლის ვარდების რევოლუციამ მზარდი იმედები გააჩინა, რომ საქართველო სწრაფად გარდაიქმნებოდა აბსოლუტურ დემოკრატიად. ეს არ მოხდა.

დღევანდელ საქართველოში, როგორი განსხვავებულიც არ უნდა იყოს ის, ჯერ კიდევ ჰიბრიდული რეჟიმი გვაქვს, და ზოგიერთ სფეროში შესაძლოა უკან დახევაც მოხდა. მაგრამ ეს მხოლოდ მთავრობის ბრალი არ არის: პოლიტიკურ პარტიათა სისტემა უკეთეს შემთხვევაში ემბრიონალურია, ოპოზიცია - არაკომპეტენტური და უპასუხისმგებლო, სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციები დასავლურ მხარდაჭერაზეა დამოკიდებული და მოსახლეობასთან სუსტი კომუნიკაცია აქვთ. ისინი გაცილებით ძლიერები ჩანდნენ შევარდნაძის უვარგისი რეჟიმის დროს, ენერგიულმა მთავრობამ კი მათი სისუსტეები გამოავლინა.

სააკშვილის მთავარი სტრატეგიული შეცდომა იმაში მდგომარეობდა, რომ მას სჯეროდა თითქოს ვარდების რევოლუციასთან ერთად საქართველომ კონსოლიდირებული დემოკრატიის სტატუსი მიიღო, და რომ დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება ცალკეულ პრიორიტეტებზე დამოკიდებული აღარ არის. გარდა ამისა, წესრიგის დასამყარებლად და ხშირად არაპოპულარული რეფორმების გასატარებლად იგი პოსტრევოლუციურ პოლიტიკურ იმპულსს იყენებდა, და ხელისუფლებაში ძალაუფლების კონცენტრაციის ფაქტს, რაც კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანით განხორციელდა, ქმედითი სახელმწიფოს შექმნის რეალური აუცილებლობით ამართლებდა, რამაც საქართველოს კონსტიტუცია უფრო რუსეთის კონსტიტუციას დაამსგავსა, ვიდრე სხვა ახალი დემოკრატიებისას.

როდესაც 2007 წლის ნოემბერში ხალხი პროტესტის ნიშნად ქუჩაში გამოვიდა, მთავრობა პანიკამ შეიპყრო და ზედმეტი მოუვიდა, რითაც მნიშვნელოვნად შელახა საქართველოს საერთაშორისო რეპუტაცია და კიდევ უფრო გაამწვავა ურთიერთობები ქვეყნის შიგნით. ოპოზიციური ტელეარხის ”იმედის” დარბევა შესაძლოა სააკაშვილის პრეზიდენტობის დროს მიღებული ერთადერთი ყველაზე სამწუხაროდ ცნობილი გადაწყვეტილება იყო.

ის რაც ყველაზე მეტად აკლია საქართველოს, ეს არის ხელისუფლების შტოებს შორის ბალანსი. ახლა სააკაშვილი უფრო მეტად თავმდაბალია და აღიარებს, რომ კონსოლიდირებულ ლიბერალურ დემოკრატიად გარდაქმნისთვის საქართველოს ჯერ კიდევ ბევრის გაკეთება მოუწევს. საკვანძო კითხვაა - შესაძლებელია კი ამ მხრივ სერიოზული წარმატებების მიღწევა, ვიდრე მისი მეორე და ბოლო ვადა ამოიწურება 2013 წლის დასაწყისისთვის (მან არაერთხელ განაცხადა, რომ მესამე ვადით დარჩენას არ შეეცდება).

ის, თუ როგორ გადასცემს იგი ძალაუფლებას მის მემკვიდრეს საბოლოო ტესტი იქნება. ამას ერთდროულად დასჭირდება როგორც სიბრძნე, ასევე სტაბილურობა ეკონომიკური ვარდნის პირობებში, რაც რუსეთთან ომს და გლობალურ ფინანსურ კრიზისს მოყვა, ასევე პლიურალიზმის განვითარების ხელშეწყობა და მეტად გაწონასწორებული დემოკრატიული სისტემა, რადგან ეს საქართველოში გრძელვადიანი სტბილურობის უზრუნველყოფის ერთადერთი საშუალებაა.

ორიგინალი