რუსეთთან და ევროპასთან ურთიერთობების გაუმჯობესების ”შესაძლებლობების ფანჯარა” ობამასათვის

ინტერვიუ: ბერნარ გვერცმანი - ჩარლზ კუპჩანი, საგარეო ურთიერთობა საბჭოს ევროპული კვლევების წამყვანი თანამშრომელი 
24 იანვარი 2009

საერთაშორისო ურთიერთობების საბჭოს ევროპულ კვლევათა თანამშრომელი და ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის პროფესორი ამბობს, რომ ობამას ”პოპულარობა და პრეზიდენტ ბუშის წასვლა ხელისუფლებიდან” ქმნის ” შეერთებული შტატებსა და რუსეთს, აგრეთვე შეერთებული შტატებსა და ევროპის კავშირს შორის ურთიერთობათა გაუმჯობესების შესაძლებლობას”. რაც შეეხება ისეთ სადავო საკითხს როგორიცაა სარაკეტო თავდაცვითი სისტემების განთავსება პოლონეთსა და ჩეხეთის რესპუბლიკაში, რამაც რუსეთი გააღიზიანა, კუპჩანის აზრით, ობამას ადმინისტრაცია პროექტს არ გააუქმებს. თუმცა, ალბათ ”კარგად იქნება გააზრებული სად და როდის განთავსდეს მსგავსი სისტემა და შესაძლოა შემუშავდეს მოქმედების უფრო გრძელვადიანი განრიგი იმაში დასარწმუნებლად, რომ ტექნოლოგია მზად არის მოქმედებისთვის” - ამბობს კუპჩანი.

არსებობს უდიდესი ინტერესი ევროპასა და რუსეთში იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორი იქნება ობამას ადმინისტრაციის პოლიტიკა მსოფლიოს ამ ნაწილთან მიმართებაში. თქვენი აზრით, რა მოხდება?

ბარაკ ობამას პოპულარობისა და პრეზიდენტ ბუშის თანამდებობიდან წასვლის გამო არსებობს შეერთებული შტატებსა და რუსეთს, აგრეთვე შეერთებული შტატებსა და ევროპის კავშირს შორის ურთიერთობათა გაუმჯობესების შესაძლებლობა. ობამას ადმინისტრაციამ, ოფისის დაკავების მეორე დღესვე ევროპის კავშირთან ურთიერთობების გასაუმჯობესებლად ნაბიჯები გადადგა და მყისიერად დაიწყო ინტერნირებულთა ბანაკის, გუანტანამო ბეის გასაუქმებლად ღონისძიებების შემუშავება. სწორედ ეს საკითხი ამწვავებდა წლების მანძილზე ტრანსატლანტიკურ ურთიერთობებს. რაც შეეხება რუსეთთან მორიგების სპეციფიკურ პრობლემას, ეს საკითხი მუშაობას მოითხოვს და ობამას ადმინისტრაციას სერიოზულად მოუწევს ფიქრი იმაზე, თუ როგორ ჩამოაყალიბოს გამსხვავებული მიდგომა რუსეთისადმი და როგორ ამოავსოს ევროპასა და ამერიკას შორის წარმოქმნილი უფსკრული რუსეთთან მიმართებაში - უნდა ითანამშრომლონ თუ არა რუსეთთან, განსაკუთრებით გასული აგვისტოს საქართველოს ომის შემდეგ.

საქართველოსთან ომი რუსეთს, რა თქმა უნდა, ევროპელთა მნიშვნელოვანი კეთილგანწყობის ფასად დაუჯდა, ისევე, როგორც შეერთებული შტატების, ხოლო ბოლოდროინდელმა კრიზისმა - უკრაინის გავლით ევროპისკენ მიმავალი ბუნებრივი გაზის შეჩერებამ, კიდევ უფრო გაამწვავა დაძაბულობა. რაზე უნდა შეთანხმდნენ მოცემულ მომენტში შეერთებული შტატები, ნატო და ევროკავშირი რუსეთთან ურთიერთობების მოგვარების კონტექსტში?

ამერიკული და ევროპული რეაქციის განსხვავებამ საქართველოს ომზე, პერსპექტივაში პოზიციათა მნიშვნელოვანი შეუთავსებლობა გამოავლინა. შეერთებულ შტატებს საქართველოს მთავრობის დაცვა უნდოდა და ბრალს მთლიანად რუსეთს სდებდა, ომზე რეაგირება რუსეთის დასჯით უნდოდა, კონტაქტების გაწყვეტით, განსაკუთრებით ნატოს ფარგლებში. ევროპელებს ომის მიზეზებზე, რაღაც თვალსაზრისით, უფრო დაბალანსებული ხედვა ჰქონდათ, ისინი მიიჩნევდნენ, რომ საქართველოს ხელისუფლება სამხრეთ ოსეთში წამოჭრილი კონფლიქტის გამო ნაწილობრივ პასუხისმგებელია. ევროპა შეერთებულ შტატებზე ნაკლებად იყო მოწადინებული იმაში, რომ ომი რუსეთთან ურთიერთობის დეგრადაციის სერიოზულ მიზეზად მიეჩნია. ევროკავშირმა იკისრა წამყვანი როლი რუსეთსა და ევროპის კავშირს შორის ურთიერთობათა გაუმჯობესების, ნატოსა და რუსეთის ურთიერთობათა განახლების პროცესში. ბუშის ადმინისტრაციას სხვა გზა აღარ დარჩა, გარდა იმისა, რომ მათ მაგალითისთვის მიებაძა. ახლა, როდესაც ობამას ადმინისტრაცია მუშაობას შეუდგა, ბევრი პრობლემა, რომელიც მანამდეც ამღვრევდა წყალს, ისევ პრობლემატურად რჩება, მათ შორისაა ნატოს შესაძლო გაფართოვება საქართველოსა და უკრაინის გაწევრიანების პერსპეტივით, რაც მოსკოვში დიდ უკმაყოფილებას იწვევს. დღეს ამ საკითხის აქტუალობამ იკლო და მე არ ველი, რომ ნატოს მომავალი სამიტი აპრილში არსებულ პოლიტიკიდან გადაუხვევს, რაც იმას ნიშნავს, რომ დეკლარატიულ დონეზე მხარი დაუჭირო საქართველოსა და უკრაინის საბოლოო მიერთებას, მაგრამ გადაწყვეტილების მიღება სამომავლოდ გადადო.

რას იტყვით საკითხზე, რომელიც რუსეთს განსაკუთრებულად აღიზიანებს, ანტისარაკეტო თავდაცვითი სისტემების განთავსება პოლონეთსა და ჩეხეთის რესპუბლიკაში?

ეს კიდევ ერთი პრობლემაა, რომელიც აშშ-სა და რუსეთს შორის ურთიერთობებს ძაბავს. ობამას არჩევიდან ცოტა ხანში, რუსეთის პრეზიდენტმა, დიმიტრი მედვედევმა წარმოსთქვა სიტყვა, სადაც მიუთითა, რომ რუსეთი განათავსებს რაკეტებს კალინინგრადში იმისთვის, რომ დაუპირუსპირდეს რაკეტებს, რომელთა განთავსებასაც შეერთებული შტატები პოლონეთში გეგმავს. თუ ობამას საარჩევნო კამპანიას გავითვალისწინებთ, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ვაშინგტონი გადასინჯავს აშშ-ს მიმდინარე პოლიტიკას. კამპანიის დროს ობამას პოზიცია ასეთი იყო - ის პრინციპულად მხარს უჭერდა სარაკეტო თავდაცვით სისტემებს, მაგრამ განვითარებისა და განთავსების ბევრად უფრო მშვიდი ტემპით, რაც იმ ფაქტს ეფუძნებოდა, რომ პენტაგონის მიერ ამ სისტემათა გამოცდა ჯერ არ დასრულებულა და ტექნოლოგია ხარისხის თვალსაზრისით ბევრ კითხვას ბადებს, ანუ გაურკვეველია, რამდენად ეფექტური იქნება სისტემა.

თქვენ მიგაჩნიათ, რომ ობამამ შესაძლოა უბრალოდ შეაჩეროს პროექტი?

ადმინისტრაცია პროექტს ძირითადად მხარს დაუჭერს. 9 სექტემბრის შემდეგ და ირანის ბირთვული აქტივობების შუქზე, არაგონივრული იქნებოდა იმის ვარაუდი, რომ რაღაც სახის სარაკეტო თავდაცვითი სისტემა საჭირო არ არის. მაგრამ უფრო კარგად იქნება გააზრებული სად და როდის განთავსდეს ასეთი სისტემა და შესაძლოა შემუშავდეს მოქმედების უფრო გრძელვადიანი განრიგი იმაში დასარწმუნებლად, რომ ტექნოლოგია მზად არის მოქმედებისთვის და ამავე დროს განხორციელდეს ძალისხმევა დიპლომატიურ ფრონტზე. ბევრს მიაჩნია, რომ ბუშის ადმინისტრაცია მოუქნელად მოქმედებდა და ზედმეტად ორმხრივი მიდგომა არჩია, როდესაც განაცხადა, რომ მოლაპრაკებებს აწარმოებს მხოლოდ პოლონეთთან და ჩეხეთის რესპუბლიკასთან ისე, რომ არ გაივლის კონსულტაციებს ნატოში და როდესაც არ გააკეთა საკმარისი რუსეთის შემოსაერთებლად. თქვენ შეგიძლიათ გაიხსენოთ, რომ თავდაცვის მდივანი რობერტ გეითსი და სახელმწიფო მდივანი კონდოლიზა რაისი ერთ მომენტში  მართლაც ჩავიდნენ მოსკოვში და უთხრეს მათ: ”მოდით, ეს სისტემა ყველასთვის გავაკეთოთ, მოდით რუსეთის მონაწილეობა უზრუნველვყოთ”. კარგი იქნება, თუ დაიწყება ახალი დიალოგი ნატოში, მათ შორის რუსეთის მონაწილეობით, იმისთვის, რომ განიმუხტოს პოლიტიკური ანტაგონიზმი, რომელიც სისტემამ წარმოქმნა. კარგი იქნება, თუ სისტემის განთავსება უფრო სასიკეთო პოლტიკურ ატმოსფეროში განხორციელდება.

პროგრამის გაუქმებას არ ველი. მე ველი გადახედვას და განთავსების ახალი ვადების დადგენას და ახალ დიპლომატიურ სვლებს პროგრამასთან დაკავშირებით.

არსებობს კიდევ რამდენიმე შეთანხმება შეიარაღებასთან დაკავშირებით, რომლებსაც განახლება სჭირდება, ასე არ არის?

დიახ, ჩვეულებრივ შეიარაღებათა კონტროლი და ბირთვული შეიარაღების კონტროლი, მნიშვნელოვანია მათი გადასინჯვა და განახლება. ერთი საკითხი, რომელზეც თვალყურის მიდევნება ღირს - მოინდომებს, თუ რა ობამას ადმინისტრაცია ბუშის ადმინისტრაციაზე მეტად რომელიმე ახალი შეთანხმების და ჩასწორებების კოდირებას. ბუშის ადმინისტრაცია თავს უფრო კომფორტულად აღმასრულებელი გადაწყვეტილებების და სპეციალური შეთანხმებების მიღებისას გრძნობდა, ნაწილობრივ ფორმალიზებული ხელშეკრულებების დისკომფორტის გამო. რუსეთს გადასინჯვის პროცესისადმი უფრო ფორმალიზებული მიდგომა უნდა, მოკლედ ეს ის საკითხია, რომელიც დღის წესრიგში დარჩება. და ბოლოს რჩება კიდევ დაძაბულობა კოსოვოს სტატუსთან დაკავშირებით, რომელმაც გასული წლის დასაწყისში სერბეთისგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. რუსები, სერბები და სხვებიც კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარებას ეწინააღმდეგებიან. და რუსეთმა დიდწილად სწორედ ამიტომ, როგორც შურისძიების აქტი, ისე აღიარა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის, საქართველოს მეამბოხე რეგიონების დამოუკიდებლობა. შეერთებულმა შტატებმა, დანარჩენ საერთაშორისო საზოგადოებასთან ერთად უარი თქვა ამ ორი ტერიტორიის დამოუკიდებლობის ცნობაზე. ახლა დაიწყება გზის ძიება, რა მოუხერხონ ამ სამი სადავო რეგიონის-კოსოვოს, სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის სტატუსს.

თქვენ ფიქრობთ, რომ ამას რაღაც მსოფლიო სამიტამდე მივყავართ? მე ვიცი, რომ მედვედევი ლაპარაკობდა ევროპულ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ შეხვედრაზე, რაც, როგორც ჩანს, 1975 წლის ევროპული უსაფრთხოების შეხვედრებს დაემსგავსება -ის, რასაც რუსეთი ელტვის.

მოსკოვიდან წამოსული წინადადებები ძალიან ბუნდოვანი იყო. რუსებს, როგორც ჩანს, ახალი, განსაკუთრებული ინსტიტუტის შექმნა უნდათ ისეთის, რომელიც დაჩრდილავს ნატოსა და ეუთოს (ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია) და სხვა არსებულ ინსტიტუტებს. შეერთებული შტატებისა და მისი დასავლელი ევროპელი მოკავშირეებითვის საკმაოდ არასასურველია ნებისმიერი ნაბიჯი, რომელიც არსებულ წესრიგს ძირს გამოუთხრის. და ეს კიდევ უფრო მეტად ითქმის ცენტრალური ევროპის ქვეყნებზე, რომლებიც, განსაკუთრებით საქართველოში ომის შემდეგ, ძალიან შფოთავენ რუსეთის მიზნების გამო და ძალიან ცდილობენ, რომ ნატო ისევ თავის ტრადიციულ ფუნქციას, ტერიტორიულ უსაფრთხოებას დაუბრუნდეს, ანუ დაიცვას ნატოს აღმოსავლეთის საზღვრები რუსეთის პოტენციური აგრესიისგან.

ვარშავის პაქტის ყოფილი სახელმწიფოები იმედოვნებენ, რომ ვაშინგტონი შეასრულებს ნატოს ურთიერთდაცვის შეთანხმებას, ასეა?

დიახ. შეერთებული შტატების მიერ ცენტრალური ევროპის ქვეყნებისადმი აღებული ვალდებულებები და ნატოს ექსპანსიის განგრძობა ობამას ადმინისტრაციას უხერხულ მდგომარეობაში აყენებს, რადგან, როგორც მე ვხვდები, ის ნატოს გაფართოვებას მხარს დაუჭერს პრაქტიკულად და პრინციპშიც, მაგრამ ამავე დროს, თუ რუსეთთან ბევრ სხვა საკითხთან თანამშრომლობა უნდა, მან უნდა დააბალანსოს ეს ვალდებულებები, ზუსტად ამ კვირას გვქონდა პროგრესი, როდესაც რუსეთმა გამოხატა ნება გაეტარებინა ტვირთი ავღანეთში. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან მარშრუტი პაკისტანის გავლით სუ უფრო და უფრო სახიფათო ხდება, ასე რომ ნატოს ცენტრალური აზიისა და რუსეთის გავლით მეტი ტვირთის გადატანა სჭირდება.

დგას კიდევ ირანის საკითხი. კარგი იქნება თუ ობამას ადმინისტრაცია თეირანთან რაღაც ტიპის საუბარს წამოიწყებს, მაგრამ თუ ადგილი ექნება მოლაპარაკებებს ურთიერთობათა მოგვარებაზე, ეჭვს გარეშეა, რომ რუსეთთან თანამშრომლობა ძალიან მნიშვნელოვანია. ასე რომ არსებობს სტრატეგიულ საკითხთა მთელი წყება, რომლებიც ვაშინგტონს მოსკოვთან კარგი სამუშაო ურთიერთობების შენარჩუნების ძლიერ სტიმულს უჩენს. ეს კიდევ უფრო მეტად ეხება ევროპელებს, რომლებიც იმის გამო, რომ სიახლოვეში მდებარეობენ, მის ენერგეტიკულ რესურსებზე არიან დამოკიდებულნი, ძალიან არიან მოწადინებულნი მოსკოვთან კარგი სამუშაო ურთიერთობებით.

თქვენ ფიქრობთ, რომ არსებობს პოზიციათა მეტი სიახლოვე ახალ ადმინისტრაციასა და ევროპას შორის და ეს მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს ატლანტიკურ ურთიერთობებს?

რუსეთთან მიმართებაში, თუ საერთოდ?

საერთოდ

დიახ. ჩვენ, ალბათ, გავხდებით იმ პერიოდის მოწმე, როდესაც ამერიკელები და ევროპელები კეთილგანწყობის ჟესტებს გაცვლიან. ობამას ადმინისტრაცია გუანტანამოს დახურვისკენ წინ წაიწევს და მე ახლო მომავალში კლიმატის ცვლილებების პოლიტიკაშიც სიახლეებს  დაველოდებოდი. ეს ის საკითხებია, რომელსაც ევროპაში დიდი ენთუზიაზმით მიესალმებიან. პორტუგალია და რამდენიმე სხვა ქვეყანა უკვე ლაპარაკობს იმაზე, რომ გუანტანამოს რამდენიმე ტუსაღს წაიყვანს იმისთვის, რომ ობამას ბანაკის დახურვაში დაეხმაროს. საპასუხოდ, ვაშინგტონი ევროპელებისგან ავღანეთში მეტ დახმარებას დაელოდება, ჯარების, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და სამოქალაქო რეკონსტრუქციის საკითხებში. რუსეთი კვალავ ერთგვარ წინააღმდეგობრივ პრობლემად დარჩება და გაურკვეველია სად გადაწყვეტს ობამას ადმინისტრაცია რუსეთთან თანამშრომლობას, რა თქმა უნდა იმ შეგნებით, რომ ისინი ძალიან არიან მოწადინებულნი მოსკოვთან სამუშაო კონტაქტებში, მაგრამ ამავე დროს  მოსკოვი ატარებს პოლიტიკას, რომელიც საკმაოდ კონფრონტაციულია, განსაკუთრებით საქართველოსთან ომის შემდეგ და დემოკრატიული პროცესების რეგრესის ფონზე.

ბევრი ვარაუდობს, რომ ნავთობის ფასის მკვეთრი დაცემა, 146 დოლარიდან ბარელისთვის, 40 დოლარამდე, რუსეთის ეკონომიკას მძიმე დარტყმას მიაყენებს, რის შედეგადაც რუსეთის ამჟამინდელი კონფრონტაციული პოლტიკა შესუსტდება. ეთანხმებით ამ მოსაზრებას?

ეს ორივე გზას მოუჭრის. ექნება ნაკლები რესურსი იმისთვის, რომ გააჩაღოს სამხედრო მშენებლობა ან განაგრძოს პოლიტიკა, რომელიც ძვირი და ამბიციურია. ან კიდევ გააგზავნოს ფლოტი და ავიაცია გლობალური ზედამხედველობის მისიით.

ისეთი, როგორიც იყო ვენესუელაში რუსული ბომბდამშენების ფართოდ გახმაურებული გადაფრენები?

დიახ, თქვენ იცით, მთელი ამაში უფრო მეტი ბაქიაობა იყო, მაგრამ ეს მაინც მოითხოვს რესურსებს, თვითდარწმუნების გარკვეულ დონეს. ასე რომ ამ პერსპექტივიდან, რუსეთი ტონს დაუწევს. მაგრამ უფრო ცუდი ინტერპრეტაციაცაა შესაძლებელი, ქვეყნები, რომლებიც ეკონომიკურ პრობლემებს შეეჯახებიან ნაციონალიზმისა და პოპულიზმის მიმართულებით წავლენ. და თუ კრემლი აღმოაჩენს, რომ მარწუხებში მოექცა და რუსულ ელექტორატში უკმაყოფილება იჩენს თავს, მედვედევი, პრემიერ-მინისტრი ვლადიმერ პუტინი და სხვები  საგარეო პოლიტიკაში ამბიციებს და ნაციონალიზმს უფრო დაეყრდნობიან იმისთვის, რომ ქვეყნის შიგნით მხარდაჭერა მოიპოვონ.

ორიგინალი