დევიდ სმიტი
3 მარტი 2009
მოვლენათა განვითარების საწყის ეტაპებზე აშშ ფუნდამენტურად შეცდა საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთის აგრესიის შეფასებაში. რუსეთი თითქოს მხოლოდ საქართველოში შეიჭრა, მაგრამ რეალურად ის თავს დაესხა შავი და კასპიის ზღვების დამაკავშირებელ აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფანს, რომელიც ამერიკის სასიცოცხლო ინტერესებში შედის. კონფლიქტის დაწყებიდან მეხუთე დღეს ბუშის ადმინისტრაციამ, როგორც იქნა, მოქმედება დაიწყო. როგორც კი ომი დასრულდა, ამერიკელი დიპლომატები იმის განხილვას შეუდგნენ, თუ როგორ განემტკიცებინათ აშშ-საქართველოს ურთიერთობანი. ამ ურთიერთობებმა კონკრეტული სახე შეერთებული შტატებისა და საქართველოს მიერ სტრატეგიული პარტნიორობის ქარტიის ხელმოწერის შემდეგ მიიღო. ახლა უკვე ობამას ადმინისტრაციის გადასაწყვეტია, შეავსებს, თუ არა ამ ქარტიას რეალური შინაარსით.
წინაპირობა: 9 იანვარს სახელმწიფო დეპარტამენტის შენობის შეთანხმებათა დარბაზში, რაისმა და საქართველოს საგარეო საქმეთა მინიტრმა, გრიგოლ ვაშაძემ ხელი მოაწერეს შეერთებული შტატებისა და საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორობის ქარტიას. ”მე მინდა, რომ ქართველმა ხალხმა იცოდეს” - განაცხადა რაისმა - ”მათ ყოველთვის ეყოლებათ მეგობარი ამერიკის შეერთებული შტატების სახით”. ”ეს ჩემი ქვეყნისთვის ისტორიული დღეა” - აღნიშნა გრიგოლ ვაშაძემ - ”ეს ის სასტარტო წერტილია, რომელიც საქართველოს აევრო-ატლანტიკურ სტრუქტურებში მიიყვანს, ნატოში გააწევრიანებს და დააბრუნებს დასავლური ცივილიზიბული ქვეყნების ოჯახში”. ქარტიამ დაადასტურა, რომ აშშ და საქართველო ”მეგობრები და სტრატეგიული პარტნიორები არიან”. მან კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი ამერიკის პრინციპულ დაინტერესებას დემოკრატიის განვითარებაში და მის გეოპოლიტიკურ ინტერესს სამხრეთ კავკასიის სატბილურობაში, აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფანში. მან ორი ქვეყნის ყოვლისმომცველი თანამშრომლობის ჩარჩოები განსაზღვრა.
ორივე ქვეყანა მხარს უჭერს ”ერთმანეთის სუვერენიტეტს, დამოუკიდებლობას, ტერიტორიულ მთლიანობას და საზღვრების ხელშეუხებლობას”. ”ჩვენი მეგობრობა იმ ფაქტის გაცნობიერებასა და პატივისცემას ეფუძნება, რომ დემოკრატია პოლიტიკური ლეგიტიმურობისა და შესაბამისად სტაბილურობის უმთავრესი საფუძველია”, ნათქვამია ქარტიის პარტნიორობის პრინციპებში. ”ძლიერი, დამოუკიდებელი, სუვერენული და დემოკრატიული საქართველო, რომელიც პასუხისმგებელია საკუთარ თავდაცვაზე და რომელსაც წვლილი შეაქვს არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ მთელი ევროპის უსაფრთხოებასა კეთილდღეობაში, თავისუფლებასა და მშვიდობაში”. აქედან გამომიდინარე შეერთებული შტატები ევროპულ და ტრანსატლანტიკურ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, უსაფრთხოებისა და თავდაცვით ინსტიტუტებში საქართველოს ინტეგრაციის მიზანს ეთანხმება, ”თუ საქართველო დააკმაყოფილებს აუცილებელ სტანდარტებს”.
შემდეგ კი ტექსტის იმ ფრაგმენტებს შორის, სადაც ლაპარაკია ეკონომიკური და ენერგეტიკული კოოპრაციის უზრუნველყოფაზე ვკითხულობთ ერთ-ერთ ყველაზე მტკიზე განცხადებას, რომელიც აღმოსავლეთ-დასავლეთის კორიდორის სტრატეგიულ მნიშვნელოვნებას უსვამს ხაზს: ”ჩვენს ორ ქვეყანას, აზერბაიჯანსა და თურქეთს შორის ათწლეულობით გამოცდილი თანამშრომლობის საფუძველზე, რომლის შედეგიცაა ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის და ბაქო-სუფსას ნავთობსადენები და ბაქო-თბილისი-არზრუმის ბუნებრივი აირის მილსადენი, ჩვენ მოწადინებულნი ვართ განვავითაროთ სამხრეთის ახალი დერეფანი და ხელი შევუწყოთ საქართველოს და დანარჩენ ევროპას აზერბაიჯანიდან და ცენტრალური აზიიდან ბუნებრივი აირის უსაფრთხო მიწოდების მეშვეობით ბუნებრივი აირის მარაგების დივერსიფიცირებაში”. უფრო მეტიც, ქარტია იმპლიციტურად აღიარებს, რომ აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფანი უფრო მეტია, ვიდრე მხოლოდ გაზსადენები. შემდგომი ეკონომიკური განვითარებით ”სულ უფრო დემოკრატიულ საქართველოს შეუძლია ბოლომდე გამოამჟღავნოს თავისი შრომისმოყვარე მოქალაქეების შემოქმედებითი პოტენციალი და შესაბამისად რეგიონში და მის საზღვრებს გარეთაც კეთილდღეობის კატალიზატორად იქცეს”.
აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფნით საქართველოსა და ამერიკის დაინტერესების ხაზგასმის შემდეგ, დოკუმენტი კიდევ ერთხელ იმეორებს, რომ ამერიკა ისევ აღიარებს თავის ვალდებულებებს საქართველოს უსაფრთხოებაზე და რუსეთის აგრესიის შედეგების აღმოფხვრაზე. ამერიკა, ნათქვამია დოკუმენტში ”სასიცოცხლოდაა დაინტერესებული ძლიერი, დამოუკიდებელი, სუვერენული, ერთიანი და დემოკრატიული საქართველოს არსებობაში”. ”ამ განცახდებას ზურგს უმაგრებს კონკრეტული გეგმები. ”შეერთებული შტატები და საქართველო” - ნათქვამია ქარტიაში - ”მოწადინებულნი არიან გაზარდონ თავდაცვისა და უსაფრთხოების სფეროებში დღეს არსებული თანამშრომლობის მასშტაბი იმისთვის, რომ დაამარცხონ საფრთხეები და ხელი შეუწყონ მშვიდობისა და სტაბილურობის დამკვიდრებას”. ამ პროცესში ” შეერთებული შტატები და საქართველო შეიმუშავებენ მზარდი ურთიერთქმდებისა და კოორდინაციის სტრუქტურულ გეგმას ნატოსა და საქართველოს შორის, რაც გულისხმობს წვრთნისა და აღჭურვის ინტენსიფიკაციას საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში... შეერთებული შტატები მხარს უჭერს საქართველოს მცდელობას უზრუნველყოს თავდაცვისა და უსაფრთხოების ლეგიტიმური საჭიროებანი და განავითაროს შესაბამისი, ნატოსთან ურთიერთქმედების მქონე სამხედრო ძალა”.
ენერგეტიკული ტრანზიტის პროექტების და მზარდი სამხედრო კოოპერაციის გარდა, რომელიც თანამშრომლობის ასპექტებად განიხილება, ვაშინგტონმა კიდევ ერთხელ დაადასტურა ”ყველა იძულებით გადადგილებულ პირთა ღირსეული, უსაფრთხო და ნებეყოფლობითი დაბრუნების უფლება” საკუთარ სახლებში. ”შეერთებული შტატები იღებს ვალდებულებას დაეხმაროს საქართველოს ომის შემდგომ რეკონსტრუქციასა და ფინანსურ სტაბილიზაციაში” - დამატებით აღნიშნავს დოკუმენტი. და ბოლოს, დემოკრატიული პროცესის განვითარების ფორმალური მოთხოვნის ნაცვლად, ქარტია პირობას დებს, რომ აშშ დაეხმარება საქართველოს მედიის განვითარებაში, სამართალდამცავი სტრუქტურების პროფისიონალიზმის ამაღლებაში, სასამართლო და საგანმანათლებლო რეფორმებში.
შედეგები: აპრილში, ბუქარესტის ნატოს სამიტზე ნატომ ვერ მოახერხა საქართველოსთვის გაწევრიანების სამოქმედო გეგემის მინიჭება, როდესაც გასულ აგვისტოს რუსული ტანკები საქართველოში შეიჭრა და ამერიკის გეოპოლიტიკურ ინტერსებს სამხრეთ კავკასიაში საშინელი დარტყმა მიაყენა, ვაშინგტონი სრულიად უძლური აღმოჩნდა. ქარტიამ ამის ნაწილობრივი კომპენსირება მოახდინა. ქარტია შეიცავს ყოვლისმომცველ, არაოზრაოვან განცხადებებს საქართველოს, ევროპისა და რუსეთის მისამართით. ამ განცხადებების თანახმად საქართველოს ამერიკისთვის პრინციპულად მნიშვნელოვანია და ის არასდროს მიატოვებს თავის სტრატეგიულ პარტნიორს.
დოკუემნტმა ორი რამ ცხადყო: პირველი, ქარტია ის ჩონჩხია, რომელიც შინაარსით ორივე ქვეყნის სხვადასხვა ბიუროკრატული სტრუქტურების რთულმა ქსელმა უნდა შეავსოს, რაც სულაც არ არის ცუდი - დოკუმენტის მასშტაბურობა, კარგის მიმანიშნებელია, სხვაგვარად ვერც მოხდებოდა. გამოწვევა ამერიკის ახალი ადმინისტრაციისთვის ის იქნება, რომ დისკუსიები და მოლაპარაკებები ვადაში გაწერილ კონკრეტულ ქმედებებად აქციოს. დროს აქ გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება. მეორე მომენტი, რომელიც ქარტიის ხელმოწერით გაირკვა - ვაშაძემ ხელმოწერის ცერემონიაზე განაცხადა: ”ეს დოკუმენტი არავის წინააღმდეგ არ არის მიმართული, მაგრამ მან გააგზავნა ძალიან მძლავრი სიგნალი”. მიუხედავად თბილისისა და ვაშინგტონის დადებითი მისწრაფებებისა, უეჭველია, რომ მოსკოვმა აშშ-საქართველოს ქარტია რუსეთის წინააღმდეგ მიმართულ ძალიან მძლავრ სიგნალად აღიქვა.
ამერიკის მიერ საქართველოსადმი გამოხატული ყოველმხრივი და არაოზროვანი მხარდაჭერა ზუსტად იმას ნიშნავს, რომ მოსკოვმა ეს ფაქტი ყურად უნდა იღოს და თავი შეიკავოს საქართველოს წინააღმდეგ შემდგომი აგრესიისაგან. მაგრამ აშშ-მ ვალდებულებები აიღო და რუსეთის მიერ წინმსწრები აგრესიის განხორციელების თავიდან ასაცილებლად, მან ეს ვალდებულებები დაუყოვნებლივ უნდა შეასრულოს. თუ შეიქმნება ისეთი შთაბეჭდილება, რომ ქარტია უბრალო დიპლომატიური სვლაა, რომელიც ამერიკის უძლურების შენიღბვას ისახავს მიზნად, მაშინ დამანგრეველი შედეგები გარდაუვალია.
სრულიად ცხადია, რომ მოსკოვი შემდგომი აგრესიის შესაძლებლობას განიხილავს. საქართველოს მთავრობის გათვლით ამჟამად ს 10,000-ზე მეტ რუსი სამხედრო განაგრძობს ქართული ტერიტორიების ოკუპაციას აფხაზეთში, სამხრეთ ოსეთში და მოსაზღვრე ახალგორის რაიონში. რუსული ჯარის შემადგენლობაში შედიან: მსუბუქი ქვეითი ჯარი, ტანკებით, ჯავშანტრანსპორტიორებით, ვერტმფრენებით, სარაკეტო დანადგარებით აღჭურვილი სპეციალური შენაერთები, საჰაერო და საზღვაო ფლოტი. რუსეთის მზარდი სამხედრო ყოფნა საქართველოს ტერიტორიაზე აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფანს საფრთხეს უქმნის. რუსეთის საჰაერო და სარაკეტო თავდასხმა გასულ აგვისტოში, რომელმაც მიზანში ბაქო-სუფსის ნავთობსადენი ამოიღო, აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფნისათვის მიყენებული პირველი დარტყმაა იმ თამშში, რომელიც რუსეთმა ამ დერეფნის ბლოკირებისთვის წამოიწყო.
გასული ზაფხულის ევროპული დიპლომატიის კონტექსტში, აშშ-სა და საქართველოს შორის ზამთარში მიღწეულმა ყოვლისმომცველმა შეთანხმებამ, შესაძლოა ამერიკისთვის ის ხელსაყრელი პირობა შექმნა, რომ რუსი ინტერვენტების გამოწვევისთვის ეპასუხა. მაგრამ ახლა ვაშინგტონმა უნდა გააცნობიეროს, რომ მან გამოწვევა უკვე მიიღო. ქარტიის ყოველი მუხლი გულდასმით, სასწრაფოდ და არაორაზროვნად უნდა დადგეს დღის წესრიგში. შეიძლება ვინმეს მიაჩნდეს, რომ თანამშრომლობა უსაფრთხოების საკითხებში უპირველესია, მაგრამ ენერგეტიკული ტრანზიტი, ინვესტიციები და ვაჭრობა თანაბარწილად მნიშვნელოვანია, რადგან სწორედ ეს ქმნის საქართველოს დამოუკიდებლობის გარანტიებს და ზურს უმაგრებს ამერიკის ინტერესებს რეგიონში.
ამავე დროს ქარტია ადასტურებს, რომ აშშ ”გააუმჯობესებს უსარფთხოების პროგრამას... განამტკიცებს საქართველოს კანდიდატურას ნატოში... საქართველოს შეიარაღებული ძალების წვრთნისა და აღჭურვის პროგრამის გაუმჯობესების გზით”. ეს ორ რამეს ნიშნავს: პირველი ისაა, რაზეც ვაშაძემ 9 იანვარს განაცხადა - ”საქართველომ მიიღო მაპი სხვა სახელდებით”. ამას ემატება დემოკრატიზაციის პროცესი, რომელიც უსაფრთხოების სფეროში კოოპერაციას შეუწყობს ხელს და საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის განცხადებები უფლებებთან დაკავშირებით. ამერიკა ვერ უკარნახებს ნატოს როდის ან როგორ მიიღოს საქართველო ალიანსში, მაგრამ მან უნდა განახორციელოს მოქმედების გეგმა, რომელიც გაწევრიანების ყველა კონტრარგუმენტს გააქარწყლებს. მეორე, ქარტიამ პასუხი გასცა დებატებს, რომლებიც იმის გარშემო მიმდინარეობდა, თუ როგორ უნდა წარიმართოს, ან უნდა წარიმართოს, თუ არა საქართველოს შეიარაღებული ძალების აღმშენებლობა - აშშ-ს მიაჩნია, რომ საქართველოს აქვს ლეგიტიმური უფლება ფლობდეს ეფექტურ არმიას და მას ამის შესრულებაში დახმარება უნდა გაეწიოს. ეს კი ნიშნავს, რომ საქართველოს უნდა დაეხმარონ თავდაცვითი დოქტრინის შემუშავებაში, წვრთნაში, თავდაცვითი სისტემის მენეჯმენტში, სამხედრო შესაძლებლობების განვითარებაში, მათ შორის თანამედროვე ანტისატანკო და საჰაერო თავდაცვითი სისტემებით აღჭურვაში. ეს საკმაოდ დიდი ვალდებულებაა ამერიკისთვის და სხვა დასავლური ქვეყნებისთვის, რომლებსაც სამხრეთ კავკასიაში მსგავსი ინტერესები აქვთ.
დასკვნები: აშშ-საქართველოს ქარტიას ხელი მოეწერა ზუსტად თეთრმეტი დღით ადრე, ვიდრე აშშ-ს პრეზიდენტმა, ბარაკ ობამამ თანამდებობა დაიკავა. ბუშის ადმინისტრაციას და საქართველოს ოფიციალურ პირებს თავი ისე ეჭირათ, რომ საკითხის გარშემო მოლაპარაკებები მომავალ ადმინისტრაციასთან უკვე შედგა და ჩუმი თანხმობაც უკვე მიღებულია. მათ ქარტიის შესრულება ჯერ არ დაუწყიათ, მაგრამ იმის გამო, რომ ახალი ადმინისტრაცია მუშაობას მხოლოდ ხუთი კვირის წინა შეუდგა, მისი კრიტიკა საკითხის დაყოვნებისთვის ნაადრევია.
საქართველოს ობამას ადმინისტრაციის მიერ პირველ საგარეო პოლიტიკურ მიმართვაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა. ”შეერთებული შტატები არ სცნობს”- განაცხადა 7 თებერვალს ვიცე-პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა მიუნჰენის უსაფრთხოების კონფერენციაზე ”აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობას. ჩვენ ვერ ვაღიარებთ იმას, რომ რომელიმე ქვეყანას შეიძლება ჰქონდეს გავლენის სფეროები. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ნებისმიერ სუვერენულ ქვეყანას აქვს უფლება მიიღოს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილება და აირჩიოს თავისი მოკავშირეები”. ნაკლებად დამაიდებელი იყო აშშ-ს თავდაცვის მდივნის, რობერტ გეითსის 20 თებერვლის განცხადება, კრაკოვში ნატოს მინისტრების შეხვედრის შემდეგ ”ჩვენ ვმონაწილეობთ წვრთნებში. ჩვენ ვმონაწილეობთ საქართველოს სამხედრო რეფორმაში. ასეთია მიმდინარე ურთიერთობები. მე ვფიქრობ ყველაფერი გაგრძელდება ისე, როგორც დაგეგმილია”. კრაკოვისგან უფრო მეტი იყო მოსალოდნელი. შესაძლოა გეითსის გამოსვლაში აისახა ვაშინგტონში მიმდინარე დებატები ან მიზნის ბუნდოვანება. ისევე, როგორც ეკონომიკა, ერაყი და ავღანეთი საქართველოს პრობლემაც ჩვენი გადასაწყვეტია.
No comments:
Post a Comment